Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

3- masala. Italiyada gumanizm mafkurasi. D.Aligьeri gumanistik karashlari.

Renessans mafkurasining eng asosiy g’oyasi gumanizm g’oyasidir. Renessans mafkurasi markazida inson turgan. Inson hayoti, dunyoqarashi, taqdiri mafkura mazmun – mohiyatini qamrab olgan yagona masaladir. Gumanizm - insoniylik, insonparvarlik g’oyasi sifatida, inson qadri, jamiyatdagi o’rni va uni himoya qilish tamoyillariga asoslanadi.

Renessans davri mafkurasi shakllanish bosqichida gumanizm ilk bor Italiyada antik adabiyotni, sanьatni, til va madaniyatni o’rganish shaklida namoyon bo’ldi. Bunga misol tariqasida Dantening “Ilohiy komediyasi “ , “ Bazm “ va eng muhim siyosiy trakti “Monarxiya “ asarlarida
ifoda etilgan gumanistik qarashlarni keltirishimiz mumkin. Gumanizmning Renessans bilan bog’liq o’ziga xos taraqqiyot bosqichi bo’lib, bir necha davrlarga bo’linadi: 1) ilk gumanizm XIV asrning 30 – 90 yillari.
2) gumanizmning yuksalgan davri XIV asr birinchi yarmi. 3) gumanizm talqinida neoplotinizmning tarkib topishi XV asr ikkinchi yarmi XV asr boshigacha. 4) gumanistik g’oyalardan chekinish va gumanistik harakatlarning so’nishi XVI asrning ikkinchi yarmi.
Ilk gumanizm mafkurasida inson va uning hayotiy ehtiyojlari oldingi o’ringa qo’yildi. Bu davrda inson hayotini o’zida aks ettirgan sheьriyat, axloq, sanьat masalasiga alohida eьtibor qaratildi. Qadimgi Rim va yunon allomalarining ijodini o’rganish keng tarqaldi. Jamiyat bilan bog’liq inson hayotini yaxshilashga qaratilgan erkinlik, adolat g’oyalari ilgari suriladi.
O’rta gumanizm lavrida esa gumanizm mafkurasi o’rta asrlarga xos tarki dunyochilik g’oyasini inkor etib, insonni jamiyat taraqqiyotida ijtimoiy faьol harakatga undovchi g’oyalarni targ’ib etdi.
So’ngi gumanizm mafkurasiga xos xususiyatlar insonlar maьnaviyatida gumanistik g’oyalarning pasayishiga, uning o’rniga inson – inson ustidan hukumron g’oyasi o’z ustunligiga erishgan davrdir.
Italiya gumanizm mafkurasi gumanizm mafkurasi taraqqiyotining ilk bosqichi sifatida, uning nazariy asoslarini plotonizm va neshplotinizm g’oyalari tashkil etadi. Plotonizm falsafiy yo’nalish bo’lib, hissiy olamni g’oyalar olamiga qarshi qo’yishdir. Neoplotinizm esa yaxlitlik – aql – jon g’oyalariga asoslanib, borliq ierarxiyasining eng oliy nuqtasi yaxlitlik, yaxlitlik esa aqlni vujudga keltiradi, degan falsafiy g’oyalarga asoslanadi.
Italiya gumanizmi Evropada ilk bor inson va uning mohiyati, uning hayot, jamiyat bilan bog’liq tarzdagi taraqqiyotini izohlab berdi va insonga dunyoning eng oliy mavjudoti sifatida qaradi. Uning manfaatlarini, niyatlarin o’zida mujassam etgan mafkura sifatida maydonga chiqdi. Gumanizm mafkurasi asrlar davomida hukumron cherkov mafkurasiga qarshi zid g’oyalarni ilgari surdi. Insonni jamiyatning faьol aьzosiga aylantirishga intildi. O’sha davrning ko’zga ko’ringan yirik vakillaridan biri bu Dante Aligьeri.