Bog'liq Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti,
Peьr Abilьyar xam urta asr ijtimoiy – siyosiy taьlimotchisi sifatida uzining jamiyat va davlat xayotibilan goyalari Bilan Garbiy Evropa siyosiy taьlimotlar tarixida aloxida nom koldirgan faylasuf, iloxiyatchi, voiz, mantikiy - dialektik tafakkur soxibidir. U shoir va mashshok xam bulgan.
P. Abilьyar 1079 yilda Frantsiyadagi Bretan shaxrida dunyoga keldi. U Aflotun va Arastuning falsafiy, ijtimoiy – siyosiy goyalari Bilan tanishadi va unda falsafiy – siyosiy karashlar shakllandi. U juda kobiliyatli bulib, bilimdon maьruzachi va baxschi bulgan. Uning nomi tez orada keng jamoatchilikka tanildi. Undan bilim olish uchun butun Evropadan yoshlar kela boshlaydi. U talantli va iktidorli yoshlarni tanlab olib, kuplab shogirdlar tayyorlashga kirishdi.
P. Abilьyarning oilaviy xayoti notinch bulib, xotini Eloiza bilan tinch xayot kechiraolmaydi, ularning nikoxiga norozi bulgan Eloizaning togasi uni kaltaklatadi. Ular monastirda yashashga majbur buladilar. U usha erda xam uzining maьruzalarini davom ettiradi. Uni kidirib topishgan shogirdlari u ukigan maьruza va vaьzlarini yana tinglasha boshlaydi. Ammo uni bu erda xam taьkib etishadi va unga cherkov ruxsatini olmaganligini rukach kilishib ayblashadi. 1121 yilda cherkov uni bidьatchilikda ayblab, uning barcha asarlarini yuk kilish tugrisida karor kabul kildi.
Abilьyar Trua yakinidan berilgan bir parcha erga ibodatxona kurib , usha erga joylashadi. U yana uz maьruzalarini ukishni davom ettiradi. Ammo dushmanlari unga karshi yana xujumga utdilar. U bir muncha vakt Bretan monastrida ishlaydi. Ammo kup utmay Parijga kaytib keladi va dialektikadan uz maьruzalarini davom ettiradi. Okibatda cherkov ruxoniylari tamonidan bidьatchi deb topiladi, sobor sudi uning barcha asarlarini yokib yuborish tugrisida karor kabul kiladi.
P. Abilьyar tushkin xolatda koldi va uz maslagidan voz kechishga karor kildi. Manbalarda keltirilishicha. P. Abilьyar umrining oxirgi kunlarini Klyuni monastrida utkazadi. 1142 yilda u usha monastirda vafot etadi.
Kattik taьkib va tuxmatlarga karamay, Peьr Abilьyar umri davomida bir kator asarlar yaratdi. U bizga « Xa va yuk », « Dialektika », «Iloxiyatga kirish», « Uzlikni anglash », «Mening musibatlarim tarixi », « Etika » va « Faylasuf, yaxudiy, xristian urtasida baxs » kabi asarlarni meros tarikasida koldirdi.
P. Abilьyar uz karashlarida din erkinligi goyasini ilgari suradi. U xristianlik taьlimotiga nisbatan tankidiy kuz bilan karab, xar bir din uzida mutlok xakikatning muayyan kismini ifodalaydi, shu bois xristianlik uzini birdan – bir tugri taьlimot deb asoslashiga urin yuk, deydi. Ammo u bu fikri bilan dinni umuman inkor etmaydi.
U diniy karashlarida falsafa, xayot xakidagi xakikatni tugri izoxlab beraoladi. Uning fikricha, insonning xatti – xarakati uning uylagan niyatiga boglik. Gunox deb xisoblanuvchi xatti – xarakat usha insonning ishonch – eьtikodiga zid faьoliyatdir. Yaьni, agar uning bu karashlarini siyosiy jixatdan taxlil etsak, xalk vakillari xam jamiyatni boshkarar ekan, usha xalkning xayoti, manfaati va eьtikodidan kelib chikib faьoliyat yuritmoklari zarur.
U yaxudiy jamoasining Iso Masixga kilgan taьkibi xakidagi anьanaviy kurashlarga zid ravishda fikrlaydi: uning fikricha, Iso Masixni taьkib ostiga olgan maьjusiylarda xech kanday gunox yuk, chunki ularning kilmishlari uzlarining ishonch – eьtikodlariga zid kelmagan. Bu Bilan u maьjusiylarning xarakatini oklaydi. Anьanaviy karash moxiyatiga tugri kelmagan P. Abilьyar goyalari shuning uchun xam cherkov tamonidan bidьat goyalar deb topiladi.
P. Abilьyarning ijtimoiy – siyosiy goyalarini bugungi kun nuktai nazaridan taxlil etsak, faylasuf uz zamonasida ustuvor mafkurasi bulmish xristian taьlimotini mustakil taxlil etishga intiladi. Jamiyatda odamlar urtasida diniy – mafkuraviy karashlarga uzgartirish kiritishga intiladi. Ammo u katolik cherkovi mafaatlarini kullab – kuvvatlamaydi, aksincha uning faьoliyatiga tankidiy kuz bilan karaydi. Bu esa albatta siyosiy – mafkuraviy ustunlikka intilayotgan katolik cherkovi manfaatlariga tugri kelmas edi.
Urta asr Garbiy Evropasi siyosiy - mafkuraviy jarayonida katolik cherkovi bilan dunyoviy xokimiyat urtasida kurash jarayoni tashkil etadi. Bu kurash zamirida uziga xos yangi goyalar, ijtimoiy - siyosiy karashlar maydonga chikdi.
chtrkovning hukumronlikka intilishi; Mafkuraviy jarayon qirol hokiviyatining vustaqillikka intilishi; ikki hokimiyat o’rtasidagi o’zaro keskinlikning yuzaga kelishi.
