Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Knyazlar esa reformatsiya davrida siyosiy mustakillikni kulga kiritish, papaga buysunmagan xolda uz erlarida mustakil cherkovni tashkil etish, cherkovdan kelayotgan daromadning tulik uzida kolishiga erishish va bundan buyon Rim papasiga xech kanday soliklar tulamaslikka erishishni bu xarakatda maksad kilib kuygan edilar.
Axolinig eng nochor katlamini tashkil etuvchi dexkonlar va xunarmandlar esa Reformatsiya orkali cherkov marosimlarida engillikka erishish va asrlar davomida ezib kelayotgan zulmkorlardan butunlay kutilishni niyat kilib xarakatga kushildilar.
Reformatsiya katnashchilari orasida ayniksa yana bir katlam bor ediki, bular axolining eng teran fikr egalari - ziyolilar, ziyoli – ruxoniylar edi. Ular boshka katlamga karaganda bu jarayonni tez anglab etdilar va katolik cherkov faoliyatini keng taxlil etgan xolda xarakatning faol guruxini tashkil etdilar. Bu katlam Reformatsiya jarayonida insoiyat tarixida muxim axamiyatga ega goya va mafkuralarning ijodkori sifatida maydonga chikdilar. Ularning taьlimotlari Garbiy Evropaning usha davr mafkuraviy jarayonida aloxida urin tutgan xolda va keyingi ijtimoiy – siyosiy taьlimotlimotlarning shakllanishiga mafkuraviy taьsir kursatdi. Ular reformatsiya xarakatining faol katnashchilari, asosiy xarakatlantiruvchi kuchlari sifatida xarakatni ilmiy - nazariy jixatdan asoslab bergan nazariyotchilarga aylandi. Bular karoriga usha davr nazariyotchilari sifatida aloxida nom koldirgan Ya. Gus, M. Lyuter, J. Kalvin, N. Makiavelli va J. Bodenlprni kiritishimiz mumkin.


13.2. Reformatsiyadagi mafkuraviy okimlar. Yan Gus taьlimoti. Lyuteranlik okimi. Tomas Myuntser ijtimoiy – siyosiy karashlari.

Reformatsiya jarayonida xar biri uz mafkurasi va ijtimoiy – siyoisy goyalariga ega turli okim va yunalishlar vujudga keldi. Ularning xar biri uz oldiga muayyan maksadni kuygan xolda, yagona cherkovni islox etish mafkurasini ilgari surdilar.

Dastlabki reformistik karashlar chexiyalik, Praga universiteti professori Yan Gus goyalarida uz aksini topdi. U uzining maьruzalarida katolik cherkovining indulьgentsiyalar sotishiga karshi chikadi. Rimda papa tamonidan cherkov lavozimlari sotilayotganini fosh etib tashlaydi. Cherkov xodimlari tamonidan olib borilayotgan turli riyokorlarni ochikdan - ochik tankid kiladi. « Bechora kampirning oxirgi chakasini xam beiymon ruxoniy shilib oladi. Shundan keyin cherkov xodimini ugridan xam mugombirrok va yovuzrok demay buladimi ? » - deydi Yan Gus.
Yan Gus uz taьlimotida cherkovga uzgartirish kiritish, turli ortikcha chikimlarga asoslangan marosimlarni kamaytirish va Rim papasidan mustakil cherkov tashkil etish, cherkov marosimlarini bundan buyon ona tili – chex tilida olib borish goyasini ilgari surdi. U cherkovning kalloblik bilan tuplagan boyliklarini, erlarni episkoplardan, monastirlardan tortib olishga daьvat etadi. Uning fikricha, cherkov papaga emas, kirolga buysunishi lozim. U xatto agar papa bunga kunmasa, unga karshi urush eьlon kilish goyasini maьkul kuradi: « Birodarlar, urushish payti va kilichga navbat keldi »,- deya daьvat etadi Yan Gus.
Uning reformatsiyaga xos goyalari albatta Rim papasi va uning tarafdorlariga yokmadi. Rim papasi uni murtad deb eьlon kildi va cherkovdan xaydadi. Shundan sung Yan Gus uz taьlimoti targibotini oddiy dexkonlar orasida olib bordi. U Rim papasi tamonidan Kanstansa soboriga uz karashlarini ximoya kilish uchun munozaraga taklif etiladi. Papaning xavfsizlik buyicha bergan vaьdasiga ishonib kelgan Yan Gus cherkov xodimlari tamonidan kamokka olinadi. Undan uz goyalaridan voz kechishni talab etishadi. Shunda Yan Gus ularga uz gosidan xech kachon kechmasligini aytadi: « Vijdonimga xiyonat kilmayman. Agar men uz suzimdan kaytsam, doimo xakikatni aytishni urgatgan xalkimga kaysi yuz bilan karayman ».¹ 1415 yilda uni cherkov sudi olovda kuydirish tugrisida xukm chikardi.
Reformatsiya jarayoni davomida shakllangan yirik okim Martin Lyuter nomi bilan boglik lyuteranlik okimidir. Martin Lyuter Erfurt universitetini tugatgan va iloxiyat doktori unvoniga ega, olim va monax bulgan. U uz karashlarida reformatsiyaning faol ishtirokchisi sifatida uzi yashab turgan jamiyatdagi adolatsizliklarni kurib, keskin tankidiy


^{1. T. Salimov. S. Maxkamov. Jaxon tarixi. T. Shark. 1987 y. 268 – 269 – betlar.}
fikrlarni bildirdi. « 95 tezis »ida cherkovni indulьgentsiyalar sotishini
koralaydi, cherkov papasiz xam yashashi mumkin, Rimga xech kanday yigimlar
yuborish shart emas, degan goyani ilgari suradi. Odamlarni Rim papasiga
^.karshi katьiy kurash olib borishga chakiradi. U uz goyalari bilan ochikchasiga Yan Gus tarafdori ekanligini eьtirof etadi. Uning fikricha, cherkov zuravonligidan kutilish fakat ruxoniylarning ishi emas, balki butun xristianlarning vazifasi, dunyoviy muassasalar, dunyoviy xokimiyatlarning ishidir.
M. Lyuter goyalaridan oziklangan Germaniyaning shimolidagi knyazlar uz erlarida Lyuter taklif kilganidek, reforma utkazdilar. Ular monastirlarni yopib kuydilar va cherkovga karashli erlarni tortib oldilar. Knyazlar uz kul ostidagi knyazlikning oliy ruxoniy boshligi bulib oldilar. Bu protestant cherkovi endi lyuteranlik cherkovi deb yuritila boshlandi.
Ammo vakt utgan sari M. Lyuter jamiyatda sodir bulayotgan tartibsizliklardan xavotirga tushib boradi va uz karashlarida bu tartibsizliklarning oldini olish uchun kelishuvchanlik goyasini ilgari sura boshlaydi. Bu balki uning takvador kishi bulganligidandir, u adolat va ijtimoiy tenglikka tinch yul bilan etishish tarafdori bulib maydonga chikadi.
Refarmatsiya jarayonida deyarli butun Garbiy Evropa davlatlarida M. Lyuter goyalarini tarafdorlari vujudga keldi. Ular uzlarini lyuteranlar deb atashdi. Bu okim Garbiy Evropaning Germaniyasidan tashkari Ispaniya, Daniya, Shvetsiya, Norvegiya, Finlandiyada xam tarkaldi. Bugungi kunda esa bu okim tarafdorlarini Aksh, Braziliya, Efiopiya, Sudan, Kamerun, Libiriya, Latviya va Estoniya davlatlarida xam uchratish mumkin.
Reformatsiya davrining xalk urtasida eng kuzga kuringan vakillaridan yana biri bu - Tomas Myuntser edi.
Reformistik goyalardan ilxomlangan Tomas Myuntser boshka reformachilardan farkli ularok, xalk xarakatiga boshchilik kildi. U uz davrining ukimishli kishisi, pop edi. Shuning uchun u xalk urtasida bemalol xarakat kilaolar va odamlarga tezrok va kuchlirok taьsir kursataolardi.
U uz karashlarida dastlab M. Lyuter goyalarini kullab – kuvvatlab chikdi. Ammo keyinchalik Lyuterning kelishuvchilik goyalarini eshitib, undan xafa bul va uni tankid kilib chikdi. « Modomiki Lyuter tarafdorlari pop va monaxlarga xujum kilishdan nariga utmas ekan, kurash boshlamasalar bulardi », - derdi Myuntser.
Myuntser uz goyalari bilan M. Lyuterdan fark kilgan xolda, xalkni feodal tartiblarni yuk kilishga ochikdan - ochik daьvat etadi. U butun xokimiyat fakat aslzodalar kulida emas, mamlakat axolisining eng kup kismini tashkil etuvchi oddiy mexnatkash ixtiyorida bulishi kerak.
U erda jannat yaratishni orzu kiladi, yaьni boylar xam kambagallar xam bulmaydigan tartib urnatilgan mamlakat tarafdori.
Ammo uning goyalari mulkdorlar katlami mafaatlariga umuman mos kelmasligi tabiiy edi. Shuning uchun knyaz va cherkov unga xavotirlanib karashardi.


^{1. Urta asrlar tarixi. T}, ^{1990 y. 230 – 231 – betlar.}
Uni fakat oddiy mexnatkash xalkgina kullab – kuvvatladi. Natijada knyazlar
uni yukotishga urinsa, oddiy xalk unga yordam berishga intildi.
« Germaniya knyazlar va dvoryanlar xukumdorligidagi mamlamkat bulishdan kutilishi kerak, chunki xamma erda dvoryanlar va knyazlar uya kurib olgan xozirgi Germaniya karokchilar makonidan iborat ».¹ - der edi T. Myuntser. U mamlakatdagi sudxurlik, ugrilik va talonchilikning asosiy sababchisi sifatida feodallar, knyazlarni ayblaydi. Ular erdagi barcha narsalarni , xatto suvdagi baliklar, osmondagi kushlarni xam bizniki bulsa deb intilib yashaydilaru, ammo mexnatkash xalk orasida xalollik, tugrilik va boylikka xirs kuymaslik xakida vaьz ukiydilar, deydi T. Myuntser.
U « Butun dune juda kattik larzalarga bardosh berishi kerak, shunday xodisa ruy beradiki, xudosizlar agdarib tashlanadi, xor bulganlar esa uluglanadi »,- deydi. U « xudosizlar » deganda aslzodalar, knyazlarni nazarda tutgan edi. U dinni inkor etmagan xolda, butun xristian jamoasini birlashtirgan umumxristian ittifokini tuzishga, barcha xristianlarni «xudosizlar»ga karshi kurashga chakiradi.
Refomatsiya davrining yirik nazariyachisi sifatida faoliyat yuritgan T. Myuntser uz davri ruxiyatidan kelib chikib, ilgor goyalarni ilgari surdi. Uz karashlari bilan jamiyatda ozgina bulsada uzgarishlar yasashga intildi. Uning refomachilik goyalari usha davr Germaniyasi uchun muxim axamiyatga ega edi. Germaniya jamiyatida katta uzgarishlar yasayolmasa-da, Myuntser uz goyalari bilan oddiy mexnatkash xalkni kelajakka umid bilan yashashga ruxlantirib turdi, feodal va knyazlarni xavotir bilan yashashga majbur etdi. Uning jangovor chakiriklari Germaniyada 1524 yilda boshlangan dexkonlar kuzgaloniga mafkuraviy rux bagishladi.