"bank ishi" kafedrasi

Balansdan tashqari vositalar
Tavakkalchilik darajasi hisobga olingan aktivlar summasi hisob–kitob qilinganda 
barcha balansdan tashqari vositalar hisobga olinadi, ichki bozorda tuzilgan forvard, svop 
bitimlari, sotib olingan opsionlar va shunga o‘xshash boshqa (derevativ) vositalar bundan 
mustasno.
Balansdan tashqari moddalarning tavakkalchilik toifasi quyidagicha aniqlanadi:

---

135 
balansdan tashqari moddaning to‘lanmagan qoldig‘i kreditni hisoblash omiliga 
ko‘paytiriladi. Olingan natija balansdan tashqari moddaning balans ekvivalenti bo‘lib, 
unga balans hisob raqamlari qoidalariga muvofiq tegishli tavakkalchilik darajasi 
belgilanadi. Agar balansdan tashqari vosita yoki uning qismi 4–bobda belgilanganidek 
kafolatlansa yoki garov bilan ta’minlansa, tavakkalchilik darajasini belgilash 
kontrpartnyorga emas, balki kafolat turi va tavsifiga bog‘liq bo‘ladi. Past tavakkalchilik 
omili balansdan tashqari vositaning Markaziy bank uchun qulay garov yoki kafolat bilan 
ta’minlangan yoki kafolatlangan ma’lum bir qismiga qo‘llanishi mumkin.
Masalan, bank tijorat buyurtmachi nomidan 10 mln. so‘mlik alohida depozit 
hisobraqami bilan ta’minlangan moliyaviy zaxira akkreditivni chiqardi. Bunday 
akkreditivlar bo‘yicha kreditni hisoblash omili quyida ko‘rsatilganidek, 100 foiz 
miqdorida belgilanadi. Bankda alohida depozit hisobraqami bilan ta’minlangan balans 
aktivlari 0 foiz miqdorida balans tavakkalchiligi darajasiga ega. Balansning yakuniy 
tavakkalchilik darajasi 10 million so‘mni kreditni hisoblash omiliga 1,00 (100 foiz) va 0 
foizli tavakkalchilik toifasiga ko‘paytirish orqali aniqlanadi.
100 foizli kreditni hisoblash omili qo‘llanadigan balansdan tashqari moddalarga 
quyidagilar kiradi:
a) nomidan kafolatlar yoki zaxira akkreditivi berilgan bank mijozi bitim va boshqa 
majburiyatlarga muvofiq holda uchinchi tomon majburiyatlarni qoplashga layoqatsiz 
bo‘lsa, bankning uchinchi tomonga to‘lovlar to‘g‘risidagi yuridik jihatdan chaqirib 
olinmaydigan majburiyatlarini o‘zida aks etgan bevosita qredit o‘rnini bosuvchilar, 
jumladan, umumiy kafolatlar, zaxira akkreditivlari va boshqa shunga o‘xshash bitimlar;
b) qayta sotib olish haqidagi kelishuv yoki belgilangan shartlarda aktivlarni bankka 
qaytarish haqidagi kelishuvga muvofiq sotilgan aktivlar;
v) aktivlarni kelajakda ma’lum bir muddatga sotib olish majburiyati.
50 foizli kreditni hisoblash omili qo‘llanadigan balansdan tashqari moddalar 
quyidagilardan iborat:
a) bitim kafolatlari yoki muayyan bitimga nisbatan akkreditivlar singari bitimlar bilan 
bog‘liq majburiyatlar. Bu majburiyatlar, agar nomidan majburiyatlar chiqarilgan bank 
mijozi nomoliyaviy tijorat majburiyatlarini amalga oshiraolmagan bo‘lsa, bankning 
uchinchi shaxsga kompensatsiya to‘lash bo‘yicha chaqirib olinmaydigan majburiyatlari 
hisoblanadi. Masalan, mol etkazib beruvchi yoki subpudratchi sifatida ma’lum bir 
funksiya bajarilishini kafolatlovchi akkreditiv;
b) boshlang‘ich to‘lov muddati bir yildan ortiq bo‘lgan kredit liniyasi yoki shunga 
o‘xshash kelishuv singari kredit berishga doir majburiyatlarning bajarilmagan qismi.
20 foizli kreditni hisoblash omili qo‘llaniladigan balansdan tashqari moddalar 
quyidagilardan iborat:
a) tovarlarni etkazib berish bilan ta’minlangan hujjatli akkreditiv singari savdo bilan 
bog‘liq majburiyatlar. Ular qisqa muddatli yoki o‘zini–o‘zi tugatuvchi bo‘lishi kerak;
b) boshlang‘ich to‘lov muddati bir yil va undan kam bo‘lgan kredit liniyasi yoki 
shunga o‘xshash kelishuv singari kredit berishga doir majburiyatlarning bajarilmagan 
qismi.