"bank ishi" kafedrasi

1-rasm. Bazel andozalariga ko’ra asosiy kapital elementlari
21
 
Xorijiy bank amaliyotida O’zbekiston bank amaliyotidan farqli ravishda banklarda 
audit tekshiruvi o’tkazilib, audit xulosasi tasdiqlangunga qadar joriy yilning foydasi asosiy 
kapital tarkibiga kiritiladi. Audit xulosasidan keyin esa faqat taqsimlanmagan foyda 
kiritiladi. 
Hozirgi vaqtda dunyoning 100 dan ortiq mamlakatida tijorat banklari kapitalining 
tarkibini shakllantirishda va uning yetarlilik darajasini belgilashda xalqaro Bazel qo’mitasi 
tomonidan ishlab chiqilgan andozalardan asos sifatida foydalanilmoqda. 
Xalqaro Bazel andozalari bo’yicha banklarning qo’shimcha kapitali tarkibi asosiy 
elementlari quyidagi chizmada berilgan. 
21
Ш.З.Абдуллаева, А.А.Омонов. Тижорат банклари капитали ва уни бошқариш. –Т.:, «IQTISOD-MOLIYA», 2006. 122 
б.
Bazelandozalarigako’raasosiykapitalelementlari 
Ustav kapitalining to’langan qismi 
(oddiy aktsiyalar qiymati) 
Sof foyda hisobidan shakllantirilgan 
zahira summalari
Muddatsiz 
nokumulyativimtiyozliaktsiyalar 
Эмиссион даромад 
O’tganyillarningtaqsimlanmaganfoydas
i 

---

128 
2-rasm. Bazel andozalari bo’yicha banklarning qo’shimcha kapitali tarkibi 
asosiy elementlari
22
 
O’zbekiston tijorat banklarining birinchi darajali kapitali tarkibiga xalqaro Bazel 
andozalaridan farqli o’laroq, bankning ustav kapitalidagi valyuta qismiga teng bo’lgan 
valyuta aktivlarini qayta baholanish hisobiga tashkil etilgan devalvatsiya zaxirasi alohida 
manba sifatida e’tirof etiladi. Shuningdek, tijorat banklarining joriy yildagi sof foydasi 
ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan
23
.
Maxsus zahiralar bank balansining kontr-aktiv hisob varaqasida aks ettirilib bank 
xarajatlari hisobidan shakllantiriladi. Bazel qo’mitasining andozalariga ko’ra aktivlar 
bo’yicha ehtimoliy yo’qotishlarni qoplash zahirasini riskka tortilgan jami aktivlar 
summasining 1,25 foizga teng miqdorini II darajali bank kapitali tarkibiga kiritiladi. 
Demak, muallifning maxsus zahiralarni 100 foiz bank kapitali tarkibiga kiritmasligi 
maqsadga muvofiq emas.
Devalvatsiya zahirasi esa, u shubhasiz bankning o’ziga tegishli bo’lgan xorijiy 
valyutadagi kapital zahira qiymatining o’sishi natijasida yuzaga keladi, ya’ni devalvatsiya 
zahirasiga nobarqaror moliyaviy manba sifatida qarash mumkin. 
Ayni vaqtda, milliy valyutasining kursi nobarqaror bo’lgan mamlakatlarda 
devalvatsiya zahirasi miqdorida keskin tebranish yuz bermoqda. Bu esa devalvatsiya 
zahirasini nobarqaror moliyalashtirish manbaiga aylantirmoqda. Shu munosabat bilan 
taklif qilardikki, xorijiy valyutalar bo’yicha devalvatsiya zahirasini asosiy kapital 
tarkibidan chiqarib qo’shimcha kapital tarkibiga kiritish lozim.
22
Ш.З.Абдуллаева, А.А.Омонов. Тижорат банклари капитали ва уни бошқариш. –Т.:, «IQTISOD-MOLIYA», 2006. 122 
б.
23
А.А.Омонов.Тижорат банкларининг молиявий ресурсларини бошқариш. –Тошкент, «Fan va texnologiya». 2008. 
Монография, 127- бет.