"bank ishi" kafedrasi

3.Tijorat banklari passiv operatsiyalarining balansda joylashishi. 
Bank passivlari balansda quyidagi ko‘rinishda joylashadi 
№ 
Ko‘rsatkichlar 
Majburiyatlar 
1 Talab qilib olinguncha depozitlar 
2 Jamg‘arma depozitlar
3 Muddatli depozitlar 
4 Depozit sertifikatlari
5 Hukumat hisobvaraqlari
6 Hamma depozitlar 
7 MBga to‘lanishi kerak bo‘lgan mablag‘lar 
8 Hukumatga to‘lanishi kerak bo‘lgan mablag‘lar 
9 Boshqa banklarga to‘lanishi kerak bo‘lgan mablag‘lar 
10 REPO va boshqa qarz mablag‘lari 
11 Soliq majburiyatlari 
12 Boshqa majburiyatlar 
13 CHiqarilgan qarz qimmatli qog‘ozlar
14 Hamma majburiyatlar 
15 Oddiy aksiyalar 
16 Imtiyozli aksiyalar 
17 Kapital zaxiralar 
18 Qayta baholash zahiralari 
19 Taqsimlanmagan foyda 
Jami o‘z mablag‘lari 
Jalb qilingan mablag‘larni asosiy qismini depozitlar tashkil qiladi. 
Depozit va ularning turlari 
Banklarda maqsadlarni amalga oshirish uchun pul mablag‘larini qo‘yilmalarga jalb 
qilish operatsiyalari- 
depozit operatsiyalari
deyiladi. 
Depozitlar faqatgina omonatchiga emas, shu bilan birga bankka ham manfaatlidir. 
Ko‘pgina depozitlar orqali bankning ssuda kapitali shakllanadi, keyinchalik esa bank turli 
xo‘jalik sohalarini qulay shartlar asosida kreditlaydi.

---

121 
Depozit va kredit foizlari orasidagi farq bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish va ssuda 
kapitalini joylashtirish borasidagi 
bank marjasi
(mukofoti) bo‘lib hisoblanadi. 
Depozit operatsiyalar
- banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari asosida 
depozit maqsadlariga ko‘ra yuridik va jismoniy shaxslarning pul mablag‘larini 
muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalaridir. 
Depozitor bankka kela olmagan yoki u depozit operatsiyalariga doir zarur hujjatlarni 
mustaqil ravishda to‘ldira olmagan hollarda uning depoziti bo‘yicha operatsiyalar 
ishonchli shaxs tomonidan amalga oshiriladi. Uning vakolati amaldagi qonunchilikka 
muvofiq asoslangan bo‘lishi lozim.O‘zbekiston Respublikasida yuridik va jismoniy 
shaxslar depozit operatsiyalarning sub’ektlari bo‘la oladi. 
Depozitlar naqd pul yoki naqd pulsiz shaklda qo‘yilishi mumkin.YUridik yoki
jismoniy shaxs tomonidan qo‘yiladigan depozitning eng kam miqdori har bir bank 
tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. 
Bank qabul qiladigan depozitning eng ko‘p miqdori chegaralanmaydi. Barcha
depozitlar joriy mablag‘lar tarzida qabul qilinadi va shu asosda to‘lanadi. Depozitlar tratta, 
cheklar, pul topshiriqnomalari, davlat xazina kafolatlari va boshqa shakllarda kelib tushsa, 
ular undirib olish sharti bilan qabul qilinadi, biroq, summa bankning hisobvarag‘iga kelib 
tushmaguncha ushbu depozitga kiritilgan hisoblanmaydi. 
Tijorat banklari, boshqa xo‘jalik subektlari singari o‘zining xo‘jalik va tijorat faoliyatini 
ta’minlash uchun ma’lum miqdorda pul mablag‘lariga, ya’ni rusurslariga ega bo‘lishlari 
lozim. 
Bank resurslari banklar tomonidan amalga oshiriladigan passiv operatsiyalar orqali 
tashkil topadi va bank balansining passiv qismida yuritiladi.Bank resurslarini ikki kata 
guruhga bo‘lish mumkin. 
Bular:

banklarning o‘z mablag‘lari va jalb qilingan mablaqlardir.Jalb qilingan resurslarni ba’zi 
hollarda ikkiga bo‘lib qaraladi- bu jalb qilingan depozitlar ,

boshqa majburiyatlar va sotib olingan resurslardir.Bu resurslar bankning aktiv 
operatsiyalarini amalga oshirishda ishlatiladi,ya’ni bank resurslari daromad olish 
maqsadida turli xil sohalarga joylashtiriladi. 
Bank resurslarining asosiy qismini bank mijozlarining mablag‘lari tashkil qiladi.Bank 
boshqa kapitallarni jalb qilish uchun bank o‘z kapitalining etarli darajasi miqdorini 
ko‘rsatishi lozim. 
Tijorat banki o‘z mijozlarining bo‘sh turgan mablag‘larini qarzga olish bilan bir 
vaqtning o‘zida bu mablag‘larini o‘z vaqtida qaytarilishini ta’minlash majburiyatini ham 
oladi, shuning uchun bank barqaror likvidlikka ega bo‘lishi kerak. Ishonchlilik va 
likvidlilik tamoyillari tijorat banki mavjudligining zarur shartlaridan bo‘lib, ular aholining 
bo‘sh turgan pul mablag‘larining banka sari oqimini ta’minlaydi.Undan tashqarii bankning 
ahvoli moliyaviy jihatdan kam samarali bo‘lgan holatda mijozlar o‘z mablag‘larini 
qaytarib olishlariga ishonch hosil qilishlariga zamin yaratadi.
Resurslar yordamida banklarning tashkiliy faoliyati amalga oshiriladi,kreditlar berish 
salohiyati to‘lovlar amalga oshiriladi,banklarning daromadlari vujudga keltirilad. Bank 

---

122 
resurslari tarkibida bankning o‘z resurslari alohida o‘rin tutadi. O‘z resurslari ustav 
kapitali, qo‘shilgan kapital, rezerv kapital va taqsimlanmagan foydadan iborat.
Bank o‘z mablag‘i va o‘z kapitali tushunchalari farq qiladi. «O‘z mablag‘i» 
tushunchasi keng ma’noli, u ыz ichiga bankning ichki faoliyati jarayonida tashkil topgan 
hamma passivlarni ya’ni bankning ustav, rezerv va boshqa fondlari, bank tashkil 
qilingandagi hamma rezervlarni, taqsimlanmagan foyda va joriy yil foydasini oladi.
Bankning o‘z kapitali - bank vaqtincha jalb qilgan qarz mablag‘laridan farqli o‘laroq, 
bevosita bankning o‘ziga tegishli bo‘lgan mablag‘lardir. Bank kapitalining boshqa 
korxonalar kapitalidan farqi shundaki, bankning o‘z kapitali aylanma mablag‘larining 10 
foizini, korxonalarda esa u taxminan 40-50 va undan ortig‘ foizni tashkil qiladi.