"bank ishi" kafedrasi

Bazel andozalari bo’yicha banklarning qo’shimcha kapitali tarkibi 
asosiy elementlari
 
Kreditlardan ko’riladigan zararlarni qoplashga mo’ljallangan zahiraning riskka 
tortilgan aktivlar miqdorining 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi 
Qayta baholash zahirasi. Bunda bankka tegishli bino va inshootlar hamda erning 
qiymatini qayta baholash natijasida yuzaga keladigan zahira miqdori tushuniladi 
Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari 
Konsolidatsiyalashgan sho’’ba korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo’naltirilgan 
quyilmalar 

---

129 
Tijorat banklarining kapitalini samarali boshqarishga erishish iqtisodiy islohatlar va 
bozor munosabatlarining samaradorligini ta’minlashda muhim o’rin tutadi.
Tijorat banklari kapitalini boshqarish ko’pqirrali jarayon bo’lib, ushbu jarayonda 
asosiy e’tibor kapitalning tarkibiga qaratiladi. Quyidagi chizmada bank kapitalini 
boshqarish ob’ektlaridan kelib chiqib uning bank faoliyatiga ta’sirini ko’rish mumkin. 
3-rasm. Bank kapitalini boshqarishning asosiy ob’ektlari
24
 
Rasmda bank kapitalini boshqarishning ob’ektiv asoslari keltirilgan.Tijorat 
banklarining kapitalini barqaror darajasini ta’minlash bank kapitalini boshqarishning 
asosiy jihatlaridan biri hisoblanadi.
Bunda asosiy e’tiborni tijorat banklari kapitalini shakllantirishning barqaror 
manbalariga qaratiladi. Tijorat banklari kapitali tarkibida barqaror manbalar sifatida 
ularning ustav kapitali va o’tgan yillarning taqsimlanmagan foydasini keltirish mumkin. 
Ustav kapitali banklarning barqaror manbai hisoblangani bois tijorat banklari ham 
jami kapital tarkibida uning ulushini oshirib borishga e’tibor qaratishi zarur.
Tijorat banklari kapitalini boshqarishning yana bir asosiy jihati sifatida ular jami 
kapitalining yetarliligini ta’minlash masalasi hisoblanadi. Jami kapitalning yetarliligini 
ta’minlash tijorat banklarining faoliyatini normal ravishda harakat qilishga imkon berish 
bilan birga, ularning moliyaviy mustahkamligini ta’minlashga ham xizmat qiladi.
Banklar asosiy kapitali yetarliligini ta’minlash bank kapitalini boshqarishning muhim 
vazifalardan biri hisoblanadi.Uning asosiy ko’rsatkichlaridan biri bank faoliyatining 
samaradorlik darajasini past yoki yuqori ekanligi bilan izohlanadi. 
Tijorat banklari kapitalidan foydalanish samaradorligiga ta’sir qiluvchi omil guruhiga 
asosan quyidagi omillar kiradi.
a) Bank kapitalining daromadlik koeffitsientining o’zgarishi. 
Bank kapitalining daromadlik darajasini aniqlash bank kapitalidan foydalanish 
samaradorligini belgilovchi bilvosita ko’rsatkich hisoblanadi. Chunki, birinchidan, bank 
kapitali hisobidan aynan qaysi aktiv operatsiya moliyalashtirilayotganligini bilishning iloji 
yo’q; ikkinchidan, bank kapitali bankning jami resurslariga nisbatan kichik salmoqni 
egallaydi.
Daromadlik koeffitsientini pasayishi kapitaldan samarali foydalanish darajasining 
24
Ш.З.Абдуллаева, А.А.Омонов. Тижорат банклари капитали ва уни бошқариш. –Т.:, «IQTISOD-MOLIYA», 2006. 122 
б. 
Bankkapitaliniboshqarishningasosiyob’ektlari
Bank ustav 
kapitalining 
barqaror 
darajasini 
ta’minlash
Bankjamikapitali
ningetarliliginita’
minlash
Bankasosiykapi
talinietarliliginit
a’minlash
Bankkapitalidan
samaralifoydalan
ishnita’minlash

---

130 
pasayayotganligidan dalolat beradi.
b) Bank ustav kapitalining jami kapital hajmidagi salmog’ining o’zgarishi. 
Bunda ko’zda tutilmagan xarajatlar va zararlarni ustav kapitalidan qoplash imkoniyati 
nazarda tutiladi. Bankning ustav kapitali o’ziga xos sug’urta fondi sifatida operatsion 
faoliyat davomida yuzaga keladigan ko’zda tutilmagan xarajatlar va zararlarni qoplash 
uchun etishi kerak.
25