"bank ishi" kafedrasi

Derevativ (hosilaviy) vositalar

---

136 
Bank tomonidan forvard kelishuvlari, svoplar, opsionlar va shunga o‘xshash 
hosilaviy shartnomalar amalga oshirilganda, u bitimlar to‘liq nominal qiymatida kredit 
tavakkalchiligiga uchramaydi. Agar shartnoma majburiyatlari kontragentlar tomonidan 
bajarilmagan bo‘lsa, bank uchun naqd pul mablag‘lari oqimini almashtirishning potensial 
qiymati tavakkalchilik hisoblanadi.
Ichki bozorlar Bazel kelishuvi talablariga muvofiq bozor asosida bitimlar qiymatini 
belgilash uchun etarli darajada rivojlanmasa va banklar bunday operatsiyalarni o‘tkazishga 
tayyorligini ko‘rsata olmasa, banklar ichki va tashqi bozorlarda aksiyadorlik kapitali, 
oltindan tashqari boshqa qimmatbaho metallar va boshqa tovarlarga asoslangan forvard va 
svop kelishuvlari, opsionlar va boshqa shunga o‘xshash hosilaviy bitimlar tuzishga haqli 
emas. Hosilaviy vositalarni o‘z ichiga oluvchi operatsiyalarni amalga oshirish uchun 
ruxsatnoma Markaziy bank tomonidan beriladi.
Hozirgi kunda foiz stavkasi va valyuta bilan bog‘liq barcha shartnomalar uchun 
banklar “dastlabki tavakkalchilikka moyillik usuli” (DTMU)ni qo‘llashlari mumkin. Bu 
usulga muvofiq qo‘shimcha ravishda kapital bilan ta’minlash miqdori shartnoma turi, uni 
to‘lash sanasi va nominal qiymatidan kelib chiqqan holda qayta hisoblash omili yordamida 
aniqlanadi.
Bu usul asosiy omili to‘lash muddati, foiz stavkalari hamda narxlar tavsifi va ularning 
o‘zgaruvchanligi bo‘lgan bitim narxlarini tashkil etishda bozor qonuniyatlari asosida 
yondoshishni tan olmaydi. Bozor asosida yondoshish shartnomani aniqroq baholash 
imkonini beradi. Biroq, DTMU usuli barcha banklar tomonidan bozor usulidan 
foydalanish uchun sharoitlar yaratilguncha qo‘llanishi shart.
Hosilaviy vositaning balans ekvivalenti hisoblash omilini har bir vositaning asosiy 
nominal qiymatiga ko‘paytirish orqali quyidagi jadvalga asosan aniqlanadi.