Reja: Muddatli bitimlar, uning turlari va ishtirokchilari

Muddatli bitimlar – valyuta riskidan himoya vositasi sifatida
Reja:

1. 
   Muddatli bitimlar, uning turlari va ishtirokchilari.
   
2. 
   Valuta risklari va ularniig turlari. SPOT risklari yoki kassa bitimlari
   
3. 
   Muddatli valuta risklari va ularning amalga oshirilishi.
   

1.Muddatli bitimlar, uning turlari va ishtirokchilari

Zamonaviy Muddatli bitimlar yalpi jahon xo’jaligi miqyosida amal qiluvchi, murakkab va muntazam iqtisodiy tizim sifatida maydonga chiqadi.
Muddatli bitimlar yangi sharoitlarga moslashgan holda tinimsiz rivojlanib kelgan. U xorijiy valutadagi veksellar bilan savdoning lokal markazlaridan tortib, to birdan bir haqiqiy xalqaro bozor shakligacha bo’lgan yo’lni bosib o’tdi.
Hozirda Muddatli bitimlar va valuta risklarini amalga oshirish texnikasini o’rganish bilan bog’liq masalalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Muddatli bitimlarning amal qilish mexanizmini bilish O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy munosabatlarining samarali amalga oshirilishi uchun muhimdir.
Muddatli bitimlar – bu mexanizm bo’lib, uning yordamida xorijiy valutalarning oldi-sotdisi bilan bog’liq risklar amalga oshiriladi. Xorijiy valutalarning oldi-sotdisiga bo’lgan zarurat xalqaro risklarni amalga oshirish paytida yuzaga keladi: tashqi savdoda, xorijiy valutada kredit berilganda, xorijiy valutadagi zaxiralarni valuta kursi tebranishidan sug’urta qilganda.
Bir valutani boshqa bir valutaga o’tkazish zarurati shundaki, odatda, xalqaro savdo shartnomalari va kapital bilan risklarni amalga oshiruvchi shaxslar o’z milliy valutalariga ega mustaqil davlatlarda yashaydilar. Tabiiyki, xalqaro shartnomalarda ishtirok etuvchi har bir taraf hisob-kitoblarni o’z milliy valutasida amalga oshirishdan manfaatdor. Biroq xalqaro savdo shartnomalari va kapital bilan risklar erkin muomalada yuradigan valutada amalga oshirilmog’i lozim.
Masalan, yaponiyalik eksportyor braziliyalik importyorga «Toyota» avtomobillarini sotmoqchi. Bunda eksportyor importyordan to’lovni yapon ieynasida, Braziliya kruzerosida yoki AQSH dollarida amalga oshirishni talab qilishi mumkin. To’lov valutasi oldindan kelishilib, shartnomada qayd etiladi. Ammo yuqoridagi misolda qanday valuta ishlatilishidan qat’iy nazar, u valuta kursidan kelib chiqqan holda boshqa valutaga o’tkazilishi lozim. Agar yapon iyenasi qo’llanilsa, unda braziliyalik importyor o’z milliy valutasini kurs asosida yapon iyenasiga aylantirishi lozim. Braziliya kruzerosi qo’llanilganda esa, aksincha, yaponiyalik eksportyorda ularni iyenaga aylantirish zarurati tug’ilardi. Agar AQSH dollari qo’llanilsa, braziliyalik importyor kruzeroni AQSH dollarlariga, yaponiyalik eksportyor esa AQSH dollarini iyenaga aylantirishi kerak bo’ladi.
Xorijiy valutalar bozorining asosiy vazifasi yuqoridagi misolda keltirilgan valutalarning o’zaro almashuvini amalga oshirishdir. Muddatli bitimlarda valutalarni almashuv kursi shu valutalarga bo’lgan talab va taklif asosida shakllanadi.
Milliy iqtisodiyotlarning baynalmilallashuvi, xalqaro iqtisodiy munosabatlar ahamiyatining o’sishi, erkin suzadigan valuta kurslarining joriy etilishi valuta-moliyaviy sohaning ko’lami va ahamiyati, xususan, Muddatli bitimlar mavqeyi oshishiga olib keldi.
Muddatli bitimlar quyidagi funksiyalarni bajaradi:

• 
  tovarlar, xizmatlar va kapitallar xalqaro muomalasiga xiz-mat ko’rsatish;
  
• 
  iqtisodiy, siyosiy va boshqa omillar ta’sirida shakllanadigantalab va taklifni balanslash orqali valuta kurslarini aniqlash;
  
• 
  valuta risklaridan himoyalanish uchun mexanizmni taqdimetish;
  
• 
  davlat tomonidan pul-kredit va iqtisodiy siyosatni amalgaoshirishda bozordan foydalanish.
  

Jahon Muddatli bitimlarning xususiyatlariga ko’ra, u aniq bir manzilga ega emas yoki ma’lum bir joyda jismonan mavjud emas. Jahon Muddatli bitimlar telefon hamda zamonaviy telekommunikatsion tizim orqali savdo amalga oshadigan bozordir. Bu bozorning o’ziga xos xususiyati nafaqat uning jismonan mavjud emasligida, balki uning sutkada 24 soat faoliyat ko’rsatishi, ochilmasligi va yopilmasligi, muomala hajmi jihatidan nihoyatda yirikligidadir, ya’ni 1 sutkada jahon Muddatli bitimlarda 1 trln AQSH dollari sotiladi va sotib olinadi.
Muddatli bitimlar rivojlanishiga xalqaro ssuda kapitallari bozorining kengayishi katta ta’sir ko’rsatadi. Shu bilan birga, mazkur bozorlarning o’sib, bir-biriga kirishib ketish jarayoni kuchaymoqda.
Hozirda banklararo Muddatli bitimlarda banknotalar yoki tangalar yo’q, boshqa to’lov vositalarining, ya’ni veksellar va cheklarning ahamiyati esa minimaldir. Valuta risksi har qanday moddiy asosni yo’qotdi, ya’ni milliy pul birliklari bir-biriga nisbatan faqat korrespondent hisob raqamlaridagi yozuvlar sifatida mavjud. Bu esa, o’z navbatida, Muddatli bitimlar uchun yuqori darajadagi integratsiyaga erishish imkonini berdi.
Muddatli bitimlarning murakkab iqtisodiy tabiati, uning ko’p yo’nalishli tarkibiy tuzilishi, risklarning tashkil etilishi ularning obyektlari va subyektlari bilan belgilanadi.
Muddatli bitimlar banklararo, mijozlararo va birja bozorlarida, shuningdek, broker va to’g’ridan to’g’ri naqdli, muddatli va shu kabi bozorlarga bo’linadi.
Umumiy olganda, Muddatli bitimlarni quyidagi turlarga bo’lish mumkin.