faol arterial giperemiya bilan almashiladi. Uning kelib chiqishida
m ediatorlar (gistamin, kininlar, prostaglandinlar va boshqalar) m u
him rol o ‘ynaydi. Tom irlam ing kengayishida vodorod ionlari va
elektrolitlar m iqdorining oshishi ham da
elektrolitlar nisbatining
siljishi (kaliy ionlari m iqdorining oshishi) katta ahamiyatga ega.
Arteral giperemiya rivojlanishida to m ir adrenoretseptorlari sezuv-
chanligining o'zgarishi m uhim rol o'ynaydi. YalligManishda atsidoz
va disioniya oqibatida sfinkterlaming to m im i toraytirish xususiyati
pasayadi.
Adrenalin va simpatik ta ’sirotga bo'ladigan javobning bu darajada
susayishi arterial giperemiyaga olib keladi. Arterial giperemiya akson-
refleks turida ham rivojlanishi mum kin.
Arterial giperemiyada qon
oqim ining to 'g 'ri chiziq bo'ylab va hajm birligidagi tezligi ortadi,
faoliyat ko'rsatayotgan kapillarlar soni ko'payadi. Gidrostatik bosim
ko'tariladi. Kislorodga boy bo'lgan qonning oqib kelishi oksidlanish-
q a y ta rilis h ja ra y o n i ja d a lla s h is h i va issiq lik hosil b o 'lis h i
kuchayishiga olib keladi. Yallig'lanish m ediatorlari to m ir devori
o'tkazuvchanligini oshiradi. N atijada,
suv va har xil m olekular
og'irlikdagi oqsillar (album inlar, globulinlar, fibrinogen) yallig'
lanish o'chog'iga chiqadi. Bu jarayon qonning quyulishiga (gemo-
konsentratsiya), dinamik quyushqoqlikning oshishiga va natijada qon
o q ish in in g qiyinlashuviga sabab b o 'la d i. T o 'q im a d a suyuqlik
to'planishi, keyinchalik esa qon shaklli elem entlarining to'planishi
limfa va qon tom irlarini ezib qo'yadi ham da natijada qon oqishi
yanada qiyinlashadi. Bundan tashqari, tom irlarda shaklli elem entlar
agregatsiyasi rivojlanadi, ular bir-biriga yopishib «sladj»
holati
yuzaga keladi. Bu jarayon bilan ayni vaqtda qon ivish sistemasining
faollashuvi trom b va embollar hosil bo.'lishiga olib keladi. Y uqori
dagi barcha o'zgarishlar qonning dinam ik yopishqoqligi oshishiga
va uning reologik xususiyatlarini yomonlashuviga sabab bo'ladi. Qon
to m ir devorining bevosita shikastlanishi ham da m ediatorlar (lizo
som a ferm entlari, tripsin, bradikinin, kallidin) ta ’sirida m ikro-
tro m b lar hosil b o 'lad i va qon quyilishlari ro 'y beradi. Q on quyi-.
lishlari ko'proq PYa — leykositlaming proteolitik
fermentlari tom ir
devorini shikastlashi natijasida kelib chiqadi. M a’lum vaqt o'tgach,
90
qon oqim i sekinlashib, arterial giperem iya venoz (dim lanish) gi-
peremiyaga o‘tadi. Arterial giperemiyaning venoz giperemiyaga o'tishi
m exanizm lari quyidagilardir:
a) to m irlar nerv-m ushak ap p aratin in g falajlanishi;
b) tom irlar devori o'tkazuvchanligining oshishi, tom irlardan
to 'q im a suyuqligining ko‘p chiqishi tufayli qonning quyuqlashuvi
va uning yopishqoqligi oshishi;
d) leykositlarning qon to m ir devoriga
yopishishi ham da qon
shaklli elem en tlarin in g b o ‘kishi n atijasida to m irlam in g ichki
d e v o rid a hosil b o 'lg a n g 'a d ir-b u d u rlik la rn in g qon o q im ig a
to'sqinlik qilishi;
e) to'qim ada to'plangan ekssudatning qon tomirlarini, ayniqsa
qarshilik ko'rsatish kuchi sustroq bo'lgan venalami bosib qo'yishi;
f) tro m b lar hosil b o 'lib , ularning tom irga tiqilib qolishi;
g) qonning arteriya orqali oqib kelishiga
nisbatan vena orqali
oqib ketishining sekinlashishi.
Venoz giperemiyada qonning to ‘g ‘ri chiziq bo'ylab va hajm
harakati kamayishi natijasida qonning yallig'lanish o 'ch o g 'id an
chiqib ketishi qiyinlashadi. G idrostatik bosim tobora ortib boradi.
Q on oqimiga qarshilikning oshib borishi qonning mayatniksim on
harakatiga sabab bo'ladi — sistola vaqtida qon arteriyalardan venalar
tomon, diastola vaqtida esa teskari tomonga harakat qiladi. Qon oqimi
borgan sari sekinlasha boradi, avj oladi
va natijada qon oqim i
butunlay to'xtaydi — staz yuz beradi. Staz dastlab ayrim kapil
larlar va venulalarda, keyinchalik esa ko'proq tomirlarda rivojlanadi.
Y allig'lanishning kechishiga qarab, staz qisqa muddatli yoki bir
necha soatlab va uzoq, davom etishi m um kin. Qon aylanishining
bunday o'zgarishlari yallig'langan to 'q im a oziqlanishini yanada
buzadi, zaharli parchalanish m ahsulotlari to'planib qoladi, n a ti
jada yallig'lanish yanada avj oladi.
LEY K O SITLA R E M IG R A T S IY A S I
L ey ko sitlarn in g to m irla rd a n to 'q im a g a o 'tish ig a
Do'stlaringiz bilan baham: 
