X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

hosil bo'lishi mumkin:
— lizosoma fermentlari;
— prostaglandinlar;
— lipidlarning peroksidlanish mahsulotlari.
Plazma mediatorlari. 
Bu guruh mediatorlariga, asosan,
plazmadan yallig'lanish o'chog'iga o'tuvchi mediatorlar kiradi.
Mazkur mediatorlar kinin, qon ivish va komplement sistemalari
faollashuvidan hosil bo'ladi. Bu sistemalaming barcha tarkibiy
qismlari qonda dastlab nofaol holda mavjud bo'lib, faqat ma’lum
kuchaytiruvchilar ta’sir etgandan keyingina ishga tushadi. Shu bilan
bir qatorda, .plazmada ma’lum ingibitorlar bo'lib, ular sistemalar
ishini muvozanatda ushlab turadi. Yallig'lanishning gumoral
mediatorlari orasida kininlar eng katta ahamiyatga molikdir. Kininlar
81

---

neyrovazofaol polipeptidlar guruhiga kirib, Xageman omili
faollashuvi natijasida hosil bo'ladi. Shikastlangan yuza bilan
to'qimaning yoki ichki muhitning o'zgarishi bu omilni faol-
lashtiradi va u prekallikreinga ta’sir qilib, uni kallikreinga aylanti-
radi. U esa o'z navbatida globulinlarga ta’sir qilib, ulardan 9 ta
(masalan,bradikinin) yoki 10 ta aminokislota (masalan, kollidin)
qoldig'idan tashkil topgan polipeptid zanjimi ajratadi. Plazma
kininlari bevosita qon tomir devori tonusiga va o'tkazuvchanligiga
ta’sir ko'rsatib, prekapillar arteriolalami kengaytiradi, kapillar­
lar devori o'tkazuvchanligini oshiradi. Bundan tashqari, kininlar
yallig'lanishga xos bo'lgan qichishish va og'riqni paydo qiladi.
Kallikrein-kinin sistemasi mediatorlari yallig'lanishda qonning
reologik xususiyatlariga ham ta’sir ko'rsatadi. Yallig'langan sohada
fibrin tolalarining cho'kishi va tromb hosil bo'lishi ma’lum jihatdan