X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

omil ta’sirida shikastlanish (birlamchi alteratsiya), hujayralardan
biologik faol moddalar — yallig'lanish mediatorlari ajralib chi­
qishi, lizosoma fermentlari ajralishi va faollashishi, ularning bio­
logik makromolekulalarga ta’siri (ikkilamchi alteratsiya), mikro-
sirkulatsiyaning buzilishi, tomir devori o'tkazuvchanligining
oshishi, ekssudatsiya, hujayralarning ko'payishi (proliferatsiya)
va boshqalar.
Yallig'lanish doimo to'qima shikastlanishi (alteratsiya) dan
boshlanadi.
Birlamchi va ikkilamchi alteratsiyalar farq qilinadi.
a) birlamchi alteratsiya — patogen omilning bevosita ta’sirida
yuzaga kelgan o'zgarishlar majmuyidir. Ular morfologik va funk­
sional bilinar-bilinmas o'zgarishlardan tortib, to to'qima va hujayra-
laming to'la destruksiyasi va halokatigacha namoyon bo'ladi. Yallig'-
lanishda hujayralarning nozik tuzilishidagi o'zgarishlar sitoplaz-
maning tarkibiy qismlarida, hujayrarang yadrosida va тр.тЬгяпяЬпИя
sodir bo'ladi. Mitoxondriyalar o'lchamlari kattalashadi, ular shi-
shadi, ba’zi mitoxondriyalar esa, aksincha, burushadi, kristallari
parchalanadi, endoplazmatik to'r buziladi. Ribosomalarda ham
o'zgarishlar paydo bo'ladi. Yadroning shikastlanishi natijasida
xromatin chekkada joylashadi, yadro membranasi yoriladi.
Birlamchi alteratsiyadan so'ng ikkilamchi alteratsiya boshlanadi;
b) ikkilamchi alteratsiya shikastlangan joydagi quyidagi omil­
lar ta’sirida paydo bo'ladi:
1. Hujayra shikastlanganda lizosomalar membranasi yorilishi
natijasida 40 ga yaqin gidrolitik fermentlar ajralib chiqadi va bu
fermentlar ta’sirida shikastlanish yana dayom etadi.
2. Makrofaglar va sitotoksik lim fositlar hujayralarni
parchalash qobiliyatiga ega (hujayra vositasidagi sitotoksiklik).