boradi, ya’ni biriktiruvchi to ‘qima hujayralarining tartibli ravishda
(a w al faolligining ko'payishi, so'ngra uning torm ozlanib to 'x ta
shi) rivojlanishi kuzatiladi va shikastlangan joy tiklanadi.
H ujayralarning b u n d ay proliferatsiyasining boshqarilishida
key lo n lar (suvda eriydigan, issiqda o 'zg a ru v c h an , m o leku lar
og'irligi 40000 boMgan glikoproteidlar) m uhim aham iyatga ega.
U lar D N K ning ikki m arta k o 'p ay ish i u c h u n z a ru r boMgan
ferm entlar faolligini yo'qotib, hujayralar bo'linishini torm ozlaydi.
U ncha katta bo'lm agan va keng sathni egallamagan shikastlanish-
larda yalligManish jarayoni to 'la tiklanish bilan tugaydi, am m o
hu jay ralar halo k ati keng m aydonni egallagan nuqson b o 'lsa ,
istalgan parenxim atoz to 'q im a o 'm id a biriktiruvchi to 'q im a o'sib,
chandiq hosil qiladi.
O d atd a, yalligM anish ana sh u n d ay tugaydi. A m m o, b a ’zi
hollarda chandiq to 'q im an in g haddan ziyod o'sishi
bilan davom
etadi, bunda a ’zoning shakli, tuzilishi va funksiyalarini so'zsiz
buzadi. Bunday hollar, ayniqsa, yurak qopqoq (klapan)larining,
miya pardalari va boshqa organlarning yalligManishida nihoyatda
xavflidir.
YALLIG‘LANISHNI PATOGENETIK DAVOLASHNING
UMUMIY ASOSLARI
YalligManish
sabab-oqibat m unosabatlarining zanjiri hisob
lanadi. Bunda oldingi b o 'g 'in keyingisiga ta ’sir etib ketaveradi va
oxirida proliferatsiyaga ta ’sir qiladi, natijada chandiq hosil boMadi.
Shuning uch u n h am yallig'lanishni davolash uchun qo'llanilgan
p rep aratlar yallig'lanish patogenezining b ir yoki b ir n ech ta b o ‘-
gMniga ta ’sir ko'rsatishi m um kin (lizosom a m em branasini stabil-
lash, m ediatorlar hosil boMishini torm ozlash, qon to m ir o 'tk a
zuvchanligi, em igratsiya, fagositoz, proliferatsiya
jarayonlarini
boshqarish).
Y allig'lanishning tabiatiga qarab, spetsifik (m axsus) va n o
sp etsifik d a v o lash u su lla ri qoM laniladi. B irin c h isi b io lo g ik
qo'zg'atuvchini y o 'q qilishga qaratilgan (antibiotiklar, davolovchi
z ard o b lar, silga q arsh i p re p a ra tla r, a n tise p tik la r) b o 'lib , bu
95
preparatlar bakteritsid t a ’sir qiladi, m ikroblar hayot faoliyatini
buzadi, bu bilan fagositozni osonlashtiradi. Shuning uchun ham
m ikroorganizm larni yo‘q qilish yoki allergen t a ’sirining oldini
olish infeksion va allergik yallig'lanishning oldini olishda va
davolashda asosiy vazifa hisoblanadi.
N ospetsifik davolash usullari turli h aro rat va fizik-kimyoviy
omillaming yallig'lanishga ta ’siriga asoslangan.
M asalan, quruq va
nam issiq ta ’siri, issiq parafin va ultratovush, gorchichniklar, yod
surtish va boshqalar. B unday ta ’sirotlar qon va lim fa-aylanishini
yaxshilaydi, g ip e re m iy a n i, ek ssu d atsiy an i, ley k o sitlar em ig-
ratsiyasini ham da fagositozni kuchaytirib, yallig'lanish jarayonini
jadallashtiradi va kuchaytiradi. Sovuq h a ro ra t esa, aksincha,
yallig'lanishning yuqorida aytilgan b o 'g 'in la rin i torm ozlaydi va
shu yo'l bilan uni susaytiradi.
G istam inga qarshi preparatlar mikrosirkulatsiya o 'za n i to m ir-
Iardagi gistam in retsep to rlarin i qam al qilib, to m irla r kengay-
ishini to rm o z la y d i, u la rn in g o 'tk a z u v c h a n lig in i k a m ay tira d i.
A. M. C hernux (1979) fikricha, aspirin, am idopirin, fenilbutazol
lizosoma m em branasini stabillaydi va m ediatorlar (kininlar, p ro
staglandinlar, sero to n in , gistam in) hosil b o 'lish in i torm ozlaydi.
Indom etatsin va butad io n yallig'lanishga qarshi t a ’sir
qiluvchi
preparatlar qatoriga kiradi. B undan tashqari, aspirin, fenil b u ta
d io n , in d o m e ta tsin oqsil d en atu ratsiy asin in g oldini oladi va
kom plem entga qarshi faollik ko'rsatadi.
Flavinoidlar tipidagi q a to r yallig'lanishga qarshi p rep aratlar
tom ir o'tkazuvchanligini pasaytiradi, qon reologiyasi va venalarda
qon aylanishini yaxshilaydi.
Y allig'lanishni, ayniqsa allergik y allig 'lan ish n i davolashda
glukokortikoidlar keng qo'llaniladi. Bu p re p a ratlar m em b ran a
lar b arq aro rlig in i t a ’m inlaydi, yallig'lanish o 'c h o g 'id a to m ir
o'tkazuvchanligini, ekssudatsiya va leykositlar em igratsiyasini,
fagositozni susaytiradi, yallig'lanish o 'c h o g 'id a
hujayralar proli-
feratsiyasini to 'x ta ta d i va um um an yallig'lanish jaray o n in i to r
mozlaydi. Aytilgan ta ’sirlarini nazarda tutgan holda glukokortiko
idlar ko'proq allergik yallig'lanishda qo'llaniladi. Im m unodepres
%
s a n tla r m ito z n i to rm o zla sh , im m u n ite tn i pasaytirish tufayli
(alkillovchi birikm alar, siklofosfem id, 6-m erkaptopurin) yallig* -
lanishni torm ozlaydi.
Y allig‘lan ish n i davolashda p ro te o litik ferm e n tla r (pepsin,
tripsin, xim otripsin) keng qo'llaniladi. Bu ferm entlar yara yuza
sini yaxshi tozalaydi va shu yo‘l bilan yara granulatsiyasini va
bitishini tezlashtiradi. Aksincha, proteolizga qarshi preparatlar (E
am inokapron kislota, trazilol, inikrol) yallig'lanishga qarshi t a ’sir
ko'rsatadi.
S h u n d a y q ilib , y a llig 'lan ish p a to g e n e z in in g b ir yoki b ir
nech ta b o 'g 'in i rivojini torm ozlash yoki rag'batlantirish yallig'-
lanishni patogenetik davolashning asosida yotadi.
ISITMA
Do'stlaringiz bilan baham: 
