X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

Etiologiyasi. 
Isitma ko'p kasalliklarning tipik simptomi bo'lib, 
organizm ga m ikroblar, ularning to k sin lari, qon, oqsil, yog'lar 
quyilganda yuzaga keladi. K linikada infeksion va noinfeksion 
isitm alar tafovut etiladi. Isitm a chaqiruvchi m oddalar 
pirogen
m oddalar
deyiladi. U lar ikki xil b o 'la d i:
I. Birlamchi pirogenlar:
— m ikroblam ing endotoksinlari. G ram m -m an fiy m ikroblar- 
ning endotoksinlari 3 qismdan iborat: lipoid, polisaxarid va oqsil. 
Lipoid qismi intoksikatsiya va isitma chaqiradi.
— aseptik yallig'lanish va infarktlarda hosil bo'ladigan moddalar, 
viruslar, rikketsiyalar, spiroxetalac va oqsillar. Bu m oddalam ing 
o ‘zi isitm a c h aq irm a y d i, lekin u la r t a ’sirid a organ izm d ag i 
hujayralarda ikkilamchi pirogenlar ishlab chiqariladi.
99

---

3- rasm.
100

---

2. 
Ikkilam chi pirogenlar: granulosit va m onositlarda birlam chi 
pirogenlar t a ’sirida hosil bo'ladi. U lar endogen leykositar pirogen 
yoki interleykin-1 deyiladi.
IN VIVO sharoitida pirogen m oddalar ta ’sirida neytrofillar 
16—18 soat davom ida,m onositlar esa 35 soat davomida leykositar 
pirogenni ishlab chiqaradi. U lardan tashqari, yana interferon, 
lizosim , PG va boshqalar ham ishlab chiqariladi.
Patogenezi.
Isitm aning asosida leykositar pirogenlar to m o ­
nidan term oregulatsiya m arkazlari ishining qayta qurilishi yotadi. 
Bu esa m arkazning o ‘ziga kelayotgan signallarni (sovuq, issiq) 
sezish b o 's a g 'a s in in g o 'z g a ris h i b ila n x a ra k te rla n a d i, y a’ni 
so v u q q a sezg ir n e y ro n la rn in g faolligi o rta d i, issiqqa sezgir 
neyronlam iki esa torm ozlanadi. N atijada termoregulatsiya darajasi 
yuqoriga ko'tariladi.
Birlamchi pirogenlar ta ’sirida m ikro- va makrofaglar faollashib 
leykositar pirogen ishlab chiqariladi. Bu modda qon orqali miyaga 
borib gipotalam usning oldingi neyronlariga ta ’sir qiladi. N atijada 
bu neyronlarda PG E, ishlab chiqariladi. Bu m odda hujayra 
ichidagi s-A M F ni parchalovchi ferm en t fosfodiesterazani ingi- 
bitsiyalaydi. Natijada adenilatsiklaza faolligi ortib, s-A M F miqdori 
ortadi termoregulatsiya markazlari neyronlarining sovuq va issiqqa 
sezgirlik darajasi o'zgaradi: sovuqqa sezgirlik ortadi, issiqqa sezgirlik 
pasayadi. Natijada tana harorati sovuq deb qabul qilinadi, kimyoviy 
va fizik termoregulatsiya mexanizmlari ishga tushib tana harorati­
ning k o 'tarilish i ta ’m inlanadi.
ISITMA BOSQICHLARI
Isitm a jarayoni uch bosqichda boradi.