X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

Isitmaning ahamiyati. 
Isitm a organizm ning him oya reaksiyasi 
bo'lishi bilan birga ayrim hollarda zararli ham bo'lishi m um kin. 
Isitm a patofiziologiyasi sohasida k o 'p yillar ilm iy ishlar olib 
borgan taniqli olim P. N. Veselkinning fikricha, isitm alash qobi­
liyati evolutsion rivojlanish nuqtayi nazaridan b iro n -b ir popula- 
tsiyan in g saqlanishi u c h u n kerakli xususiyatdir. A gar u yuz 
bermagan taqdirda gom oyoterm li hayvonot olami tabiiy tanlanish 
jarayonida yo'qolib ketgan b o 'lard i. U m um lashtirib aytilgan bu 
fikrda isitm aning asosiy biologik m ohiyati k o 'rin ib turibdi.
Yuqori harorat ko'pgina m ikroblam ing ko'payishiga to'sqinlik 
qiladi. 40°C da tuberkulez tayoqchasiga streptom isinning ta ’siri 
37°C dagiga nisbatan 300 b aro b ar yuqoridir. Isitm ada fagositoz 
faollashadi, an titan alar, in terfero n lar' ishlab chiqarish k u ch a­
y ad i, im m u n o k o m p e te n t h u ja y ra la rn in g reak tiv llig i o rta d i, 
viruslar reproduksiyasini bosib turuvchi hujayra ichidagi fe r­
m entlar faollashadi. Isitm a organizmga stress sifatida ta ’sir qilga- 
ni u c h u n o rg a n iz m n in g n o sp etsifik re z iste n tlig in i o sh ira d i. 
Shuning uchun ham tozalangan pirogenlar (pirogenal, piroefir 
va boshqa) zaxm ning o 'tib ketgan turlarida, suyak-bo'g'im silida, 
o 'p k an in g kavernali silida va boshqalarda piroterapiya uchun 
ishlatiladi.
Shunga k o 'ra isitm an in g ijobiy t a ’siri tufayli neyrozaxm , 
so'zak, psixoz, derm atit, allergiya, trom boflebit kabi kasalliklarda 
b e m o r a h v o li y a x sh ila n ib , u sh ifo b ax sh t a ’sir k o 'r s a ta d i. 
Shuning uchun undan am alda foydalanadilar.
Issiq urishi 
(sinonim lari: organizm ning qizib ketishi, giper- 
term iya). Bu h o la tla r issiqlik balansining buzilishi natijasid a 
organizm da issiqlik m iqdorining oshishi bilan x arakterlanadi. 
Buning isitm aga aloqasi y o 'q , unga qaram a-qarshi ho lat b o 'lib , 
o rg an izm n in g k o m p e n sa to r im k o n iy atlari q u rig a n d a n keyin 
yuzaga keladi. Isitmada termoregulatsiya haroratning ko'tarilishiga 
qaratilgan bo'lib, gipertermiyada esa organizm bunga qarshilik qiladi. 
Bunda pirogen m oddalar rol o'ynam aydi.
Issiq urishi
— b u tashqaridagi issiq om illar t a ’sir qilganda 
org an izm n in g qizib ketishi b ilan tavsiflanadigan h o latd ir. U 
tashqaridan ortiqcha issiqlik tushishi natijasida termoregulatsiyaning 
buzilishidan kelib chiqadi.
104

---

Issiq urishi kuchli te r ajralishi natijasida qonning quyuqlanishi 
va suv-elektrolit almashinuvining buzilishi bilan boradi. Markaziy 
nerv sistemasida miya to'qim asi va pardalarida giperemiya ham da 
shish bo'lgani u ch u n nevrologik sim p to m lar bilan o 'tad i.
Issiq urgan odam larga beriladigan yordam asosan organizm ­
dan issiqlik yo'qotishni tezlatishga qaratilgan bo'lishi kerak.
G ipertennik sindrom. Bu gipotalam usda term oregulatsiyaning 
buzilishi natijasida b ird an ta n a h aro ra tin in g 40°C va un d an
yuqoriga ko'tarilib ketishi bilan tavsiflanadi. Bu sindrom bosh miya 
o 'sm alari, shikastlarida, qon quyilganda, infeksiyalarda va shu 
k a b ila rd a g ip o talam u sd ag i te rm o re g u la tsiy a m a rk a zla rin in g
zararlan ish id an kelib chiqadi. B u lard an tash q ari, giyohvand 
m oddalar va m iorelaksantlar birgalikda berilganda ham kuzatilishi 
m um kin.
MODDALAR ALMASHINUVI PATOFIZIOLOGIYASI