X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

«M olekular patologiya»
tu sh u n ch asig a fiziologik jih a td a n
m uhim b o'lg an m olekulalar norm al tuzilishining buzilishidan 
tashqari, ushbu m olekulalarning m utlaqo y o 'q bo 'lish in i yoki 
yetarli bo'lm asligini va yot om illar ta ’sirida m olekular funksiya- 
ning buzilishi tufayli yuzaga keluvchi kasalliklam i h am kiritish 
to 'g 'r i b o 'lsa kerak. H aq iq ata n h am m olek u lar tu zilish n in g
birlam chi yoki ikkilam chi buzilishi bo 'lm ag an birorta kasallikni 
ta sa w u r etish qiyin. Turli odam larda b a ’zi bir kasalliklarga nis­
batan moyillik, diatezlar rivojlanishi, odatdagi om illarga (m asa­
lan, dorilarga, h atto oziq m oddalarga), turli ta ’sirlarga (m asa­
lan, zaharlarga, infeksiyalarga, ayniqsa, allergenlarga) nisbatan 
h a r xil re a k siy a la r b ila n ja v o b b e ris h n in g z a m in id a h a m
m olekular o 'zg arish lar, en zim o p atiy alar yotishi m um kin deb 
hisoblashga to 'la asos bor. Ayrim kasalliklar patogenezida esa irsiy 
enzim opatiyalarning m uhim o 'rin tutishi aniqlangan.
MODDALAR ALMASHINUVINING IDORA ETILISHI
Bir-biri bilan sanoqsiz uzviy bog'langan holda amalga oshuvchi 
fiziologik-kimyoviy reaksiyalar — modda almashinuvi jarayoni aslida 
bir maqsadga, u ham bo'lsa organizmning tashqi muhit sharoitlariga 
moslashgan holda yashashini ta ’minlashga qaratilgandir.
Alm ashinuv jarayonlarining bunday sodir bo'lishi m urakkab, 
k o 'p qirrali va pog'onali om illar, idora etuvchi m exanizm lar to ­
m onidan amalga oshiriladi.
Hujayra m a ’lum darajada tashqi t a ’sir ishtirokisiz 
«hujayra
ichi»
yoki sodda 
«o'z-o'zini idora etish»
(autoregulatsiya) deb
108

---

ataluvchi m exanizm lar yordamida o'zida bo'layotgan almashinuv 
jarayonlarini idora qilishi mumkin.
Hujayrani idora etuvchi mexanizmlaming ko‘p qismi fizikadan 
m a’lum bo'lgan