X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

giperpiretik
deyiladi.
3. 
Haroratning pasayish davri. 
Pirogen m oddalarning t a ’siri 
kam aya borgan sari term oregulatsiya m arkazi asl holiga keladi. 
T anada yig'ilgan issiqlik to m irlar kengayishi, terlash va nafas 
tezlashuvi hisobiga yo'qotiladi. Isitm aning intensivligi m arkaziy 
nerv sistemasi faoliyatiga, gormonlarga bogMiqdir. Gipofiz, buyrak 
usti bezlarining faoliyati pasaysa, isitm a kuchsiz rivojlanadi.
ISITMADA ORGANIZMDA BO‘LADIGAN O'ZGARISHLAR
M arkaziy nerv sistemasi tom onidan bo'ladigan o'zgarishlar: 
uyqusizlik, charchash, bosh og'rig'i, xushdan ketish, alahsirash 
va gallusinatsiyalar. Bu o'zgarishlar q o 'zg'alish va torm ozlanish 
jaray on lari o 'zg arish i natijasida yuzaga kelib, b ir to m o n d a n , 
isitma, ikkinchi tom ondan, intoksikatsiya darajasiga ham bogMiqdir.
Isitm ada ayniqsa .sim pato-adrenal sistema faoliyatining o'zga- 
rishlari sezilarli boMadi. Qonda adrenalin va noradrenalin miqdori 
orta boshlaydi, pirogen m oddalar, nihoyat, isitm a jaray o n in in g
102

---

o 'zi kuchli stress om ili bo'lganligi u ch u n , xuddi um um iy adap- 
tasion sindrom ga o'xshash ichki sekretsiya bezlari sistem asida 
um um iy o'zgarishlarga sabab boMadi. Bunda, chunonchi buyrak 
usti bezi p o 'stlo q qism ining giperplaziyasi, AKTG m iqdorining 
oshishi, glukokortikoid gorm onlarning ko'payishi.
Q on aylanish sistem asi. Tana haroratining Г С ga ko'tarilishi 
pulsni 1 m inutda 8—10 ga ortishiga olib keladi. Bu sinus tuguni 
isishi ham da sim patik nerv tonusining oshishi bilan bogMiqdir. 
Ayrim kasalliklarda (ich terlam a, qaytalam a tif) intoksikatsiya 
hisobiga isitma vaqtida taxikardiya o'm ig a bradikardiya boMadi.
Isitm aning birinchi bosqichida teri tom irlarining spazmi hiso­
biga qon bosimi oshadi, ikkinchi davrida ana shu holat saqlanadi, 
uch in ch i davrida haro rat birdaniga tushib ketganda qon bosimi 
birdaniga tushib, kollaps holati yuz berishi mumkin. Tashqi nafas 
olish birinchi bosqichda biroz sekinlashsa-da, harorat k o 'taril- 
ganda bosh miya haroratining oshishi hisobiga nafas olish tezla­
shadi.
H azm qilish tizim ida anchagina o'zgarishlar boMadi: so'lak 
ajralish buzilgani uchun til quruq va karash qoplagan boMadi, 
oshqozon shirasi m iqdori va kislotaliligi kamayib, ishtaha y o 'q o ­
ladi. Bu o'zgarishlar ham isitm a, ham bakterial intoksikatsiyalar 
hisobiga boMadi.
M o d d alar alm ashinuvi to m o n id a n boMadigan o 'zg a rish la r 
asosiy alm ashinuvning oshishi, a w alig a uglevodlarning yonishi 
kuchayib, keyinchalik y o g 'lam in g oksidlanishi kuchayadi va 
keton tan ach alari yig'ilishi bilan xarakterlanadi.
Oqsil alm ashinuvi u chun xos boMgan oqsillarning p arch ala­
nishi va m ochevinaning siydik bilan k o 'p ajralishi, m anfiy azot 
balansi kabi o 'zg arish lar ham isitm aga ham da intoksikatsiyaga 
bogMiqdir.
S uv -elek tro lit alm ashinuvi to m o n id a n isitm aning birin ch i 
davrida arterial bosim ortishi natijasida diurez ko'payadi. Ikkinchi 
bosqichida esa aldosteron k o 'p ishlab chiqarilgani uchun to 'q im a­
larda N a+ ushlab qolinib diurez kam ayadi. U chinchi davrida esa 
x loridlar va N a + k o 'p chiqarilishi bilan birga siydik va ter k o 'p
ajraladi.
103

---