Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Bosh chanog‘i o‘rta chuqurchasining topografiyasi
Bosh suyagi o‘rta chuqurchasining (fossa cranii media) markaziy qismini
ponasimon suyak tanasi hosil qiladi. Unda ponasimon (yoki asosiy) bo‘shliq
bo‘ladi. Kalla bo‘shlig‘iga qaragan yuzasida chuqurcha – turk egari bo‘lib, u yer-
da miya ortig‘i (gipofiz) joylashgan. Turk egari chuqurchasi ustidan qattiq miya
pardasi o‘tib, egar to‘sig‘ini (diaphragma sellae) hosil qiladi. Uning markazida
teshik bo‘lib, bu teshikdan gipofizni miya asosi bilan tutashtiruvchi voronka (in-
fundibulum) o‘tadi. Turk egari oldidagi sulcus chiasmatis – da ko‘ruv nervlari
kesishmasi joylashgan (74-rasm).
Bosh chanog‘i o‘rta chuqurchasining yon qismlarini ponasimon suyakning
katta qanotlari va chakka suyagi piramidasining oldingi yuzasi hosil qiladi, unda
75-rasm. Miya qattiq
pardasining sinuslari.
1–
falx
cerebri
;
2–
sinus
sagittalis
superior
;
3-
sinus
sagittalis
inferior
;
4–
sinus
alae
parvae
;
5–
sinus
intercavernosus
anterior
;
6–
sinus
cavernosus
;
7–
sinus
petrosus
superior
;
8-
sinus
rectus
;
9-
sinus
petrosus
inferior
;
10–
sinus
occipitalis
;
11–
sinus
transversus
;
12–
sinus
sigmoideus
;
13–
v
. 
jugularis
interna
.

---

107
miyaning chakka bo‘lagi joylashgan. Bundan tashqari chakka suyagi piramidas-
ining old yuzasida, uning cho‘qqisi yonida (har ikkala tomonda) (impessio trigem-
ini-da) uch shoxli nervning yarimoysimon tugunchasi joylashgan. Tugun joylash-
gan bo‘shliq (cavum Meckeli) qattiq miya pardasining ikkiga ajralishidan hosil
bo‘ladi. Piramida oldingi yuzasining bir qismi nog‘ora bo‘shlig‘ining yuqori de-
vorini (tegmen tympani) hosil qiladi. Kallaning o‘rta chuqurchasida, turk egari
yon tomonlarida katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan miya qattiq qobig‘ining
g‘orsimon sinusi (sinus cavernosus) joylashgan bo‘lib, unga yuqori va pastki ko‘z
soqqasi venalari quyiladi (75-rasm).
Bosh chanog‘i o‘rta chuqurchasidagi teshiklardan eng oldingisi canalis opti-
cus (foramen opticum - BNA) bo‘lib, undan ko‘z kosasiga n. opticus (II nerv) va a.
76-rasm. Bosh chanog‘ining ichki asosi.
1-
foramen
caecum
; 2-
crista
galli
; 3-
lamina
cribrosa
; 4-
sulcus
chiasmaticus
;
5-
canalis
opticus
; 6-
dorsum
sellae
turcicae
; 7-
foramen
rotundum
; 8-
ala
major
ossis
sphenoidalis
; 9-(
rete
foraminis
ovalis
-dan chiquvchi) venani
o‘tkazuvchi qo‘shimcha teshik; 10-
processus
clinoideus
posterior
; 11-
foramen
ovale
; 12-
foramen
spinosum
; 13-
impressio
trigemini
; 14-
sulcus
sinus
petrosi
inferioris
; 15-
porus
acusticus
internus
; 16-
sulcus
sinus
petrosi
superioris
; 17-
forame
jugulare
; 18-
sulcus
sinus
sigmoidei
; 19-
canalis
condylris
-ning qirg‘og‘i; 20-
foramen
occipitale
magnum
; 21-
crista
occipitalis
interna
; 22-
canalis
hypoglossi
-ning qirg‘og‘i; 23-
clivus
; 24-
foramen
lacerum
va uni ikki qismga ajratuvchi suyak ko‘prikchasi; 25-
processus
clinoideus
anterior
; 26-
ala
minor
ossis
sphenoidalis
; 27-
fossa
hypophysealis
; 28-
tuberculum
sellae
; 29-
pars
orbitalis
ossis
frontalis
.

---

108
ophthalmica o‘tadi (74 va 76-rasm). Ponasimon suyakning katta va kichik qanotlari
orasida fissura orbitalis superior hosil bo‘lib, u orqali sinus cavernosus–ga quyiluv-
chi vv. ophthalmicae (superior et inferior) va nervlardan: n. oculomatotorius (III
nerv), n. trochlearis (IV nerv), n. ophthalmicus (uch shoxli nervning birinchi shoxi),
n. abducens (IV nerv) o‘tadi. Yuqori ko‘z kosasi tirqishi orqasida foramen rotun-
dum bo‘lib, undan n. maxillaris (uch shoxli nervning ikkinchi shoxi) o‘tadi, aylana
teshikdan orqada va bir oz tashqarida foramen ovale joylashgan bo‘lib, u orqali n.
mandibularis (uch shoxli nervning uchinchi shoxi) va sinus cavernosusni plexus
venosus pterygoideus bilan tutashtiruvchi vena o‘tadi. Ba’zan ular oval teshigi yon-
idagi maxsus teshiklardan o‘tadi (76-rasm). Oval teshikdan tashqarida va orqaroq-
da a. menindea media – ni o‘tkazuvchi foramen spinosum joylashgan. Piramida-
ning cho‘qqisi va ponasimon suyak tanasi o‘rtasida foramen lacerum joylashgan
bo‘lib, uni tog‘ay to‘ldirib turadi. U orqali n. petrosus major (n. facialis-dan) va
ba’zan plexus pterigoideus – ni sinus cavernosus bilan bog‘lovchi emissar vena
ham o‘tadi. Shu yerga ichki uyqu arteriyasining kanali ochiladi.
O‘rta chuqurcha sohasida shikastlanish bo‘lganda xuddi oldingi chuqurcha
sohasidagi sinishda bo‘lganidek burun va halqumdan qon ketishi kuzatiladi. Ular
ponasimon suyak tanasi parchalanishida yoki g‘orsimon sinusning shikastlanishi
natijasida yuz beradi. G‘orsimon sinus ichidan o‘tuvchi ichki uyqu arteriyasining
shikastlanishida, o‘limga olib keluvchi qon ketishi bo‘ladi. Ba’zi hollarda bunday
og‘ir qon ketishi birdaniga bo‘lmaydi, balki avval pulsatsiyalanadigan ekzoftalm
yuzaga chiqadi. Bu esa shikastlangan ichki uyqu arteriyasidan qonning ko‘z ve-
nalari sistemasiga o‘tishi natijasida paydo bo‘ladi.
Chakka suyagi piramidasining oldingi chegara qismi nog‘ora bo‘shlig‘ining
tomi – tegmen tympanini hosil qiladi. Bu plastinkaning o‘rta quloqning surunkali
yiringlashi natijasida yemirilishi subdural (qattiq miya pardasi ostida) yoki epi-
dural (qattiq miya pardasi bilan suyak orasida) abssess hosil bo‘lishiga olib kela-
di. Ba’zan tarqalgan yiringli meningit yoki miyaning chakka bo‘lagi abssessi
rivojlanadi. Nog‘ora bo‘shlig‘ining ichki devoriga yuz nervining kanali tegib turadi.
Ba’zan bu kanalning devori juda yupqa bo‘lib, o‘rta quloq yiringli yallig‘lanish
jarayonida yuz nervining sholi va falajiga olib kelishi mumkin.