Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

Oks – Amudaryoning qadimiy nomi.
Oks sivilizasiyasi – mil. avv. III ming yillikning oxiri II ming yilliklarda Baqtriya va Marg‘iyona hududlarining o‘ziga xos rivojlanishi. Bu tushuncha A.P. Frankfor tomonidan fanga olib kiritilgan. V.I.Sarianidi bu davr rivojlanishini “BMAK, ya’ni Baqtriya-Marg‘iyona arxeologik kompleksi” tushunchasi bilan ifodalaydi. BMAKning uchta lokal tarmog‘i aniqlangan: Kopetdag, Murg‘ob va Baqtriya. V.I.Sarianidi BMAK madaniyati vakillarini Eron-Xuroson hududlaridan kelgan bo‘lsa kerak degan fikrni ilgari suradi. BMAK vakillari g‘arbdan janub tomonga harakatlanib, janubiy Tojikiston hududlarigacha borganlar. Ularning manzilgohlarining izlari Dashli, Frukabad va shimoliy Baqtriyaning Sopolli, Jarqo‘ton yodgorliklarida uchratiladi. Oks sivilizatsiyasi sohiblari, asosan, daryo va uning irmoqlari bo‘ylarida joylashib, oddiy sug‘orish tizimi asosida dalalarini sug‘orib dehqonchilik qilganlar. Ular daryo yoqalarida mudofaaga ega bo‘lmagan qishloqlar qurib istiqomat qilganlar. Qal’alari kvadrat shaklida qurilgan. Ark xom g‘ishtli baland platforma ustida bunyod qilingan. Davlatchilikning siyosiy bo‘g‘ini hisoblangan ark va ibodatxonalar qurganlar. Tadqiqotchilar fikricha, ularning boshqaruv organi oqsoqollar kengashi nazoratida bo‘lgan. Oks sivilizatsiyasi qadimgi Baqtriya va Marg‘iyona hududlaridagi Sho‘rtugay, Dashtli, Nomozgohtepa, Oltintepa, Keleli, Gonur, To‘g‘oloq, Auchin, Tohirboy–3, Sarazm, Sopollitepa, Jarqo‘ton yodgorliklari misolida tadqiq qilingan. Lekin bu yirik shaharlar ilk temir davrida ko‘chmanchi chorvadorlarning kirib kelishi bilan barham topgan. Bu sivilizatsiyaning barham topish sabablari noma’lum, yodgorliklarda jang izlari kuzatilmagan. Oks sivilizatsiyasining so‘nggi bosqichi – Nomozgoh VI madaniyati o‘rnini ko‘chmanchilarga xos bo‘lgan qo‘lda ishlangan “naqshinkor rangli sopol madaniyati” sohiblari egallagan. Oks sivilizatsiyasi mil. avv. IX-VIII asrlarda qaytadan yangi ko‘rinishda, tub sifat o‘zgarishlari asosida qayta tiklangan.
Ostrak – sopol bo‘lagi, singan sopol bo‘lagidan ko‘pincha yozuv uchun foydalanganlar. Qadimgi davrda omborxonaga olib kelingan mahsulotlar ro‘yxati, turli kelishuvlar ostrakka yozilgan, ya’ni hujjat vazifasini o‘tagan.