Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

Mir Zakax xazinasi – 1947-yilda Qobulning janubida joylashgan Mir Zakax hududida katta miqdorda xazina topilgan. Kurram daryosining qirg‘og‘ini suv yuvib ketishi oqibatida, aholi oltin buyumlar va tangalardan iborat xazinani topishgan. Bu joyda pushtunlarning mangal qabilalari iste’qomat qilishgan. O‘sha paytda davlat rahbarlari bu xazinadan 10 000ga yaqin tanga olishga muvaffaq bo‘lgan. Lekin xazinaning aksariat qismi aholi tomonidan talon-taroj qilingan. 1948-yilda bu yerda OABA vakillari tadqiqot ishlarini olib borganlar. Natijada bu yerdan bir necha imoratlar, 400 dona tangalarni va boshqa buyumlarni topganlar. Bu yerda tadqiqot olib borgan R.Kyure bu imorat emas, balki diniy ahamiyatga ega bo‘lgan hovuzlar bo‘lgan deb ko‘rsatadi va aholi olti asr davomida ehson qilgan oltin buyum va tangalarini shu hovuzlarga tashlaganlar, degan xulosani beradi. Tadqiqotlar natijasida bu yerdan topilgan tangalar mil. avv.VI-IV asrlarga oid bo‘lib, ular orasida salavkiylar, hind va kushonlar tangalari ham bo‘lgan. Eng oxirgi tanga kushonlar imperiyasining oxirgi davrlarga taaluqli bo‘lgan. Bu hududda 1992-yilning bahorida yana suv toshqini oqibatida tangalar va oltin buyumlar yer yuzasiga chiqib qolgan. Bu davrda 3 tonnaga yaqin oltin, kumush, bronza tangalar va bir necha 100 kg qimmatbaho metallardan ishlangan turli buyumlar topilgan.
Mozor-qo‘rg‘on – chorvador qabilalarga daxldor bo‘lib, ikki xil ko‘rinishda, ya’ni tosh uyumli va tuproq qo‘rg‘onli shaklda qad ko‘targan. Ichki tuzilishiga ko‘ra, yorma qabr, dromosli, katakombali lahad shaklida bo‘lib, skelet va qabr ashyolari joylashtirilgan lahad og‘zi tosh plita, tosh bloklari bilan berkitilgan.