Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

Kuest – tog‘ning tekis, keng unumdor hududga ega bo‘lgan qismidir.
Ko‘ktepa yodgorligi Samarqand viloyatining Poyariq tumanida joylashgan. U Samarqand shahridan 30 km shimolda, Chelak shahridan 5 km janubi-sharqda joylashgan. Yodgorlik Shamot va Chandir qishloqlari oralig‘ida Bulung‘ur kanalining o‘ng tomonidagi tabiiy tepaliklar ustiga qurilgan. O‘zbek-fransuz arxeologik ekspeditsiyasi a’zolari tomonidan tadqiqot ishlari olib borilgan. Ko‘ktepa qal’asi ichki va tashqi qismdan iborat bo‘lib, umumiy maydoni 100 gektarni tashkil qilgan. Ichki shaharning tarhi kvadrat shakliga yaqin bo‘lib, 23 gektarni egallagan. Tashqi shahar hududi, asosan, bo‘sh yerlardan iborat bo‘lib, ba’zi joylardagina imoratlarning izlari topilgan. Shaharning ichki va tashqi qismlari alohida mudofaa devorlari bilan o‘ralgan. Ko‘ktepaga dastlab mil. avv. IX-VIII asrlarda aholi kelib joylashgan. Ular dastlab yerto‘la va yarim yerto‘lada yashab, sopol idishlarni qo‘lda ishlab, naqshlar bilan bezatganlar. Bu davrga oid bir necha o‘ralar ham aniqlangan. Ularning diametri 1,2 metr bo‘lib, chuqurligi 3 m.gacha bo‘lgan. Ko‘ktepadagi yerto‘la, yarim yerto‘lalarning qurilish uslubi va sopol idishlarni tadqiqotchilar, Toshkent vohasidagi Burg‘uluq va Farg‘onadagi Chust madaniyatlariga o‘xshash ekanligini aniqlaganlar. Bu davrda aholi metallga ishlov berish hunarmandchiligi bilan shug‘ullangan.
Ko‘ktepada mil. avv. VII asrning boshlarida ark bunyod etilgan. Uning tashqi mudofaa devori mil. avv. VII-VI asrlarda qurilgan. Qal’a devori qurilishida guvalasimon g‘ishtlar ishlatilgan. G‘ishtlarga “nol”, “F” harfiga o‘xshash belgilar qo‘yilgan.
Yodgorlikning yuqori madaniy qatlamlari antik davrga tegishli bo‘lib, Aleksandr Makedonskiy bosqinidan keyin tarkib topgan. Bu davrda ichki qal’aning mudofaa devori yo‘lak – galereyasimon tarzda qayta qurilgan. Ichki shaharda boshqa yirik binolar ham qurilgan. Ularning qurilishida to‘g‘ri to‘rtburchak (46x24x7–8, 44x24x6–7, 60x23x7–6) hajmli g‘ishtlardan foydalanilgan. Mil. avv. III asrlarda shahar tashlandiq holga kelgan. Ko‘chmanchi chorvadorlar tomonidan mil. avv. II-I asrlarda bu yodgorlik chorvador aholining qabristoniga aylantirilgan. U yerdan “sak malikasi”ning qabri topilgan.