Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

P
Paretakena – yunon yozma manbalarida qayd qilingan siyosiy hudud. Surxondaryo viloyatining shimoli-g‘arbiy tog‘li hududlariga, arxeologik jihatdan Boysun dehqonchilik vohasiga to‘g‘ri keladi. E.V.Rtveledze Paretakenaning markazi Qiziltepa yodgorligi bo‘lishi mumkin deb ko‘rsatadi. Bu yerdan Bandixon II, Kizilcha I-IX, Nomsiz tepa, Yalangtushtepa, Kultepa, Pachmaktepada, G‘ozimullatepa, Kindiktepa qal’alari topilgan. Bu yodgorliklar mil. avv. IV asrdan keyin vayronaga aylangan. Uning aholisi Aleksandr Makedonskiy qo‘shinlariga qarshi mardonavor kurash olib borgan. Arrian va Kvint Kursiy Rufning ma’lumoti bo‘yicha, Paretakenlar yerida qattiq jang bo‘lib, ularning yo‘lboshchilari Katan va Avstan ustidan makedonlar g‘alabaga qozongan. Bu hududlar keyingi davrlarda kam o‘zlashtirilgan.
Pandaxeyon – yunoncha so‘z bo‘lib, “mehmonxona” degan ma’noni beradi. Yunon yozma manbalarida Amudaryodan kechuv hududida joylashgan qal’a shu nom bilan atalgan. Qal’a Amudaryodan kechuv joyida mehmonxona va bojxona vazifasini o‘tagan.
Proteyxizma – qo‘shimcha mudofaa devor. Proteyxizmalar paxsa yoki xom g‘ishtdan qurilgan. Qal’a devori bilan qo‘shimcha devor o‘rtasidagi masofa ko‘pincha 2-20 metrni tashkil qilgan. Bu qal’a devorini devorteshar mashinadan va jangni shu devordan qaytarish imkonini bergan.
Poykent – Buxoro shahridan 40 km g‘arbda joylashgan. Mil. avv. IV-III asrlarda asos solingan. Bu davrda qishloq tarzida vujudga kelgan. Mil. avv. III-II asrlarga kelib, 1 gektar hududni egallagan mustahkam mudofaa devoriga ega bo‘lgan shaharga aylangan. Mudofaa devorida to‘g‘ri burchakli minoralar, ikki qavatli shinaklari bo‘lgan. Poykent shahri cho‘l chegarasida joylashgani sababli ham uning atrofida qishloqlar bo‘lmagan. Shahar o‘rta asrlarda yanada taraqqiy qilgan. Bu davrda 20 gektar hududni egallagan. Shahar o‘rta asrlarda yashab o‘tgan allomalarning asarlarida ko‘plab tilga olingan. Narshaxiy o‘z asarida shahar nomini “Shahristani roin (Bronza shahristan)” deb bersa, Tabari, Ibn Xordadbex va Ibn al-Faqih asarlarida uni “Madina al-tujjar (savdogarlar shahri)” deb yozib qoldirganlar.