Milliy ideologiya

---

1 
Milliy ideologiya pa`nine kirisiw 
Reje: 
1.Kirisiw 
2. Milliy ideologiyani u`yreniwdin` ob`ektiv za`ru`rligi 
3. Ideologiya tu`sinigi ha`m onin` ma`nis mazmuni
4. Milliy ideologiya pa`ninin` predmeti, maqseti ha`m uaziypalari
5. Milliy ideologiyanin` qa`siyetleri 
Tayanish tu`sinikler 
Ideya, ideologiya, g`a`rezsizlik, insan, mnauiyat, totalitarizm, sotsialliq ha`mkarliq, ildizler, 
ma`mleketlik ideologiya. 
Ha`r bir kisi o`zi jasap atirg`an ja`miyet yamasa ma`mlekettin` tariyxiy maqsetin ko`rsetetug`in
basli ideyalardi biliw, olardi aniq tu`siniwi zru`r. Sonda sol maqsetlerdin` orinlaniwi ushin payda 
bolg`an ideyalar onin` an`i ha`m qa`lbinen jay aladi, isenim ha`m ittiqatqa aylanadi. Isenim ha`m 
ittiqatsiz insan o`z jolin ha`m maqset manfaatlarin teren` an`lap bilmeydi. Isenim ittiqat bekkem
bolsa insan ideya bergen iygilikli maqset jolinan sheginbey adimlaydi ha`m ol adamlardin` o`z-ara
ha`m ha`mjihatligi ushin tiykar boladi. Ku`shli ma`naviy ruwxiy faktorg`a aylanip taraxiyatqa
xizmet qiladi.
Belgili allama Abu Nasir Farabiy adalatli ja`miyet quriwdin` birden bir sha`rti adamlardi jaqsiliqqa
shaqirip, ideyaliq jaqtan er jettiriw ekenligin ko`rsetip bilay degen edi: «Insan baxt-saadat ne
ekenligin tu`singen bolsa da og`an erisiwdi maqset qilip almasa ha`m ol ideyani aylandirmag`n bolsa
og`an baylanisli azg`antay bolsada zawiqlanbasa tilek ha`m sa`wbetin, ku`sh-quwatin basqa 
na`rselerge sarplasa oni jumislari jaman ha`m orinsiz boladi» degen edi. 
Mine endi milliy ideologiya O`zbekstanda usinday iygilikli maqset jolinda xizmet qiladi oni
orinlawg`a safarbar qilatug`in ku`shke iye bolg`an ideyalardi o`zine sin`irip kisileri ruwxiy
manaviy ku`sh quwat bolip esaplanadi. 
O`zbekstanda milliy ideologiya babalarimizdin` milliy 
–
ma`deniy miyrasina tayang`an halda
ma`mleketimizde jasaytug`in tu`rli xaliqlar manfaatlerinin` o`z-ara birikken ta`miynlewdi o`z aldina 
maqset etip qoyadi, olardi bir maqsetke jipslendiredi. 
Milliy ideyaliq bosliq ideoloogiya birinshiden g`a`rezsizlikti qolg`a kirgiziw jolinda xaliqti, milletti 
safarbar etiwge qa`dir, g`a`rezsizlik erkinlik ha`m demokratiyanin` qarar tabiwi ushin uliwma xaliq
ku`sh g`ayratin birlestiriw ezgu iygilikli ideyalar jiyintig`inda ko`rinedi. Ekinshiden milliy
ideologiya g`a`rezsizlikti bekkemlew menen baylanisli. Ol yagona bir xaliq bolip birlesiw sotsialliq
organizm sipatinda o`zin de saqlap qaliw, o`zine qas demokratiyaliq ja`miyetti quriwg`a ja`rdem 
beredi. 
U`shinshiden g`a`rezsizlik jolinda rawajlandiriwg`a jaratilg`an kontseptual ideya sipatinda hu`rmet 
etedi. 
Milliy ideologiyasi jawiz pikir ha`m ideyalardan xabarlandirip, ideyanin` immunitetin bekkemleydi. 
Ol xaliqtin` tariyxiy maqsetlerin an`lawg`a ja`rdem beretug`in, erkin ha`m parawan turmisqa
erisiw jollarin ha`m sha`rt 
–
sharayatlarin ko`rsetip beretug`in, ku`shli faktor. Sonin` ushin oni 
u`yreniw ha`m bo`liw juda u`lken a`hmiyetke iye. 
O`zbekstanda g`a`rezsizlik qolg`a kirgizilgennen keyin ja`miyetimizdin` barliq tarawlarinda, 
sonin` ishinde ruwxiy ag`artiwshiliq turmista u`lken o`zgerisler payda boldi. Du``ya ta`n alg`an 

---

2 
rawajdin` «o`zbek modeli» eldin` tariyxiy o`zgerisler, aydin keleshek, azat ha`m abbat Watan quriw
mu`mkinshiligi jurtlaslarimizdin` qa`lbi ha`m sanasinda, oy-pikirine u`lken ta`sir jasamaqta. 
Ulli maqsetlerge erisiwge eski ideologiyaliq kisennen qutiliw, elimizde ideologiyaliq bosliqqa jol
qoymaw, jat ideyalardin` hu`kiminen qorg`aniw, jetik insandi ta`rbiyalaw O`zbekstannin`
g`a`rezsizligin bekkemlew, puqaralardi, a`sirese jas a`wladti milliy ideologiya, g`a`rezsizlik
ideologiyasi ruwxinda ta`rbiyalaw en` a`hmiyetli ma`selelerdin` birine aylandi. A`ne sonni esapqa alip
O`zbekstan Prezidenti I.A.Karimov 2001 jil 18-yanvar`da «Milliy g`a`rezsizlik ideyasin a`melge
asiriw boyinsha pa`rman shig`ardi. Bul pa`rmang`a muwapiq joqari ha`m orta arnawli oqiw 
orinlarnda, «Milliy g`a`rezsizlik ideologiyasi» pa`ni oqitilip jaslardi ruwxiy jaqtan ta`rbiyalawda
juda a`hmiyetli shrag`a aylandi. Bunda en` da`slep ideya ha`m ideologiya tu`sinikleri, olardin`
insaniyat tariyxina ta`siri, ha`zirgi da`wirdegi du`n`yani bo`lip aliwg`a qaratilg`an ideologiyaliq 
ko`rinisler, jat ha`m ziyanli ideyalardin` elimizge ta`siri, O`zbekstanda du`zilip atirg`an ja`miyet
ha`m bul bag`darda milliy ideyanin` a`hmiyeti ma`seleleri so` etedi. Sonday-aq milliy g`a`rezsizlik
ideologiyasinin` mazmuni tiykarg`i ideyalar, negizgi tu`sinikler ha`m printsiplerge a`hmiyetli orin 
berilgen.Sonday-aq bunda milliy ideya ha`m g`a`rezsizlik ideologiyasinin` jaslardin` sanasina 
sin`iriw jollari, usillari tuwrisindag`i ma`selelerde orin alg`an. 
2. Milliy ideologiyani u`yreniwdin` ob`ektiv za`ru`rligi 
I.A.Karimovtin` ko`rsetkendey «Millet bar eken, milliy ma`mleket bar eken, onin` g`a`rezsizligi
ha`m erkinligine, da`stu`r ha`m u`rp-a`detlerine iritki salatug`in, o`z ta`sirin o`tkiziw, onin` u`stinen
hu`kimdarliq ettiriw, onin` bayliqlarinan o`z ma`pi jolinda paydalaniwg`a qaratilg`an umtiliw ha`m
hreketler udayi qa`wip sipatinda saqlanip turatug`inlig`i aniq. 
Solay etip, bunday qa`wip-qa`terge qarsi tiykarg`i qural sipatinda elimizde jasap atirg`an ha`r bir 
insan, aldi menen, o`nip-jasap kiyatirg`an jan`a a`wladtin` ha`r ta`repleme jetilisken, erki bekkem, 
imani pu`tin bolip kamalg`a keliwi ushin ken` ja`miyetlik ha`m jurtshiliq ortasinda ruwxiy 
bilimdanlig`imizdi joqari da`rejege ko`teriwdin` a`hmiyeti og`ada ulli» bul usi ma`selede yag`niy bul 
pa`ndi oqiwg`a barliq ma`selelerdin` tu`yini ha`m ga`ptin` toq eteri bolip esaplanadi. 
Ideya ha`m ideologiya tu`sinikleri, ma`nisi ha`m mazmuni. 
a) Ideya tu`sinigi onin` ma`nisi ha`m mazmuni
O`z keleshegin, aldina qoyg`an maqsetlerin aniq an`lay alatug`in millet heshqashan milliy ideya 
ha`m ideologiyasiz jasag`an emes. Olay bolmasa ha`r bir millet, ha`r qanday ja`miyet, ha`tteki
a`piwayi insan o`z jolinan adasadi. Sebebi ideologiya a`sirese milliy ideologiya xaliqtin` maqset-
mu`ddelerin ko`rsetedi, onin` ruwxin ko`teredi, og`an ma`det boladi. Insan ushin ideya tek materialliq
bayliqqa erisiwdin` joli g`ana emes, al ruwxiy ko`terin`kilikte jasaw ushin jol ko`rsetetug`in
shamshiraq bolip tabiladi. Demek eldi el milletti millet, adamdi insan qilatug`in ideya. Ol biriktiredi, 
ja`mlestiredi, sho`lkemlestiredi ha`m ruxlandiradi. 
Insaniyat tariyxi ideyalar tariyxi. Sebebi Adam haywanat du`n`yasinan ajiralip sanali maqluqqa 
aylana baslag`anli beri ja`mlesiwinin` tiykari belgili bir qanday bolsada ideyanin` tiykarinda bolg`an.
Ol adamlardin` «qalay jasaymiz» degen ma`n`giden kiyatirg`an sorawlarina juwap ushin payda bolg`an 
ha`m o`zgerip, ilgerlenip atirg`an.
Ideya insang`a ta`n. Adam o`zinin` filosofiyaliq tu`sinigi boyinsha biositsoalliq maqluq. Yag`niy
Adam zologiyaliq na`psilerden, instinktlerden azat bolmag`an ja`miyetlik mmu`na`sibetlerdi toliq
moyinlamaytug`in belgili bir ideyalardi mise tutatug`in yamasa og`an tu`sinbeytug`in nadan Adam. 
Al insan bolsa tikkeley ja`miyettegi sotsialliq-siyasiy ortaliqtin` o`nisi retinde zan`-

---

3 
nizamlardin`tiykarin hu`rmet etetug`in, a`dep-ikramliliqti basshiliqqa alatug`in, ideyalardi a`melge
asiriw arziwi menen jasaytug`in a`jayip bir zat. Demek insan belgili bir du`n`yag`a ko`z-qarasi
ideyasi iskerliginin` tiykari bolg`an adamlar. Sonliqtan I.A.Karimov «Men insanlarda insaniyliqta 
oyatpaqshiman» degen edi. Insan o`zdin` parqin tu`sinetug`in, kiyatirg`an bag`itti biletug`in, o`z ornin, 
qa`dirin aniqlag`an adamlar. Sonliqtan A`jiniyaz Qosibay uli: «So`ylegende so`zdin` parqin bilmese, 
Adam degen menen insan bolarma» dep aniq ko`rsetken. 
Ideyasiz insan da`rejesinde ko`terile almag`anlardi adamlar nadanlar dep aytadi. Adamzat ha`mme 
waqit nadanliqti jen`ip aliw ushin ha`reket qilg`an. Bir birine nadan bolsa u`yren, oqip, bilimlen dep
nasixat bergen. «Aqilli el ozar, aqilsiz el tozar» degennin` de ma`nisi usinda. «Aqilli ha`m aqmaqtin`
sorasan` parqin, Aspan ha`m jer arasi onnan ko`p jaqin» deydi A`jiniyaz Qosibay uli. Oristin` belgili 
klassigi M.G.Gertsin «Bizin` jarlig`imiz bizin` nadanlig`imiz, Bizin` nadanlig`imiz bizin` 
jarlilig`imizda» dep aqilliliqtin` a`hmiyetin og`ada duris ko`rsetken. «Bir sandiq altinnan bir misqil
aqil artiq», «Aqil baxitqa erisiwdin` en` tiykarg`i negizi» degen Atalar so`zinde. Sonliqtanda 
I.A.Karimov: Ideyag`a qarsi ideya, pikirge qarsi pikir, nadanliqqa qarsi marifat arqali gu`resiw tiyis 
dep og`ada duris ko`rsetken. Demek nadanliqqa qarsi bilim. Ol adamlardin` ko`zin ashadi.
Arziwlarimiz orinlaniwina ma`det beredi. Sonliqtan I.A.Karimov «Men marifat ma`mleket 
qurmaqshiman» dep watannin` adamlarin toliq sawatli, bilimli ha`m isbilermen qilip jetilistiriwdi 
uliwma sharapatli waziypa etip belgileydi. 
Ideya, maqset ha`m manpaat tu`sinikleri o`z-ara baylanisli. 
Manfaat dep belgili bir waqiya yamasa protsesstin` insandag`i uliwma arziw-a`rmanlarin ha`m
mu`ta`jliklerine mass keliwine aytiladi. 
Misali ma`mleketimizde tinishliq boliwinan ha`mme ma`npa`a`tli, dep ko`p so`z aytamiz.
Sonin` ushin bolisa kerek, balalar ata-anasinin` bawirinda o`sedi, jaqsi oqiydi, ko`p na`rseni
u`renedi, kamal tabadi. Demek, tinishliq ha`mmenin` ku`ndelik mu`ta`jliklerine juwap beretug`in
ulli na`met. Ha`zirgi ha`r bir ata-ana o`z balasin sag`lam ha`m barkamal qilip kamalga jetkiziwdi 
basli waziypa dep biledi. Sebebi balalar sag`lam ha`m barkamal bolip er jetese g`ana olardin` bul 
o`mirdegi basli maqset - muratlarin a`melge asadi, qartayg`anda tinish-tatiw o`mir keshiriw 
imkaniyatina iye boladi - o`mirlik manpa`a`tlerin ta`miynleydi. 
Manfaatlar maqsad bilan manna shunday uyg`unlashib ketgan tag`dirda goyaga aylanadi. Ya`ni
hamma ota-onalar, barcha yurtdoshlarimizning uz uyi, bolalari sog`lom bulishidan manfaatdorligi 
tufayli Vatanimizda yurt tinchligi goyasi shakllanadi va asosiy g`oyalarimizdan biriga aylanadi. 
Istiqlolning barcha goyalari ham maqsad va manfaatlarining anna shunday bog`likligi asosida
vujudga kelgan. 
Masalan, ozod va obod Vatan barpo etish goyasi zamirida xalqimizning taraqqiy etish, rivojlangan 
mamlakatlar xalqlari kabi faravon yashash kabi manfaatlari uz ifodasini topgan. 
Bazi bosqinchilik g`oyalari zamirida esa davlat boshida turgan kuchlarning boyish, boshqa xalqlar 
ustidan xukmronlik qilish kabi g`arazli manfaatlari yashirin bwladi. 
Ulug` g`oyalarning amalga oshishi natijasida ularning ruhida mos Yangi g`oyalar tug`iladi. Shunki 
har bir g`oya uziga xos bir tizimdir. Kwpchilikning maksa dva manfaatlari anna shunday tizimlikni 
tahoza etadi. Masalan bir mustaqillik g`oyasini amalga oshirganimizdan keyin uning tizimidagi boshqa
g`oyalarni ham ruebga chiqarish zarurati tug`iladi. Bular 
–
Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq
faravonligi kabi olijanob g`oyalardir. Anna shularni nazarda tutgan holda, ozod va obod Vatan, Erkin 
va paravon haet barpo etishni maqsad qilib oldik. U bizning mustaqil taraqqiet yulidagi bosh

---

4 
g`oyamizga aylandi. Mustaqillik tufayli yuzaga chiqqan va mustaqil rivojlanish orqaligina amalga
oshishi mumkin bulgani uchun biz uni istiqlolning bosh g`oyasi deymiz. 
Goya deb, inson tafakkuri mahsuli sifatida paydo bulib, shaxsiy munosabatni emas, ijtimoiy 
maqsadni ifoda etadigan fikrga aytiladi. 
«a`rezsizlik arqali O`zbekstan xalqi o`zin milliy-ruwxiy jan`alawda milliy g`a`rezsizlik ideyasina 
tayaniwg`a o`zgeshe itibar berdi. Mustabid g`a`rezli bag`indirg`an tizim da`wirinde a`mel qilip 
kelingen xalqimizdin` milliy
ma`naviy ruwhiyatina pu`tkilley jat bolg`an kommunistlik 
ideyadan uaz keshildi. O`zbekstan xalqi o`zinin` milliy ideyanin` negizlerine tayang`an halda
rawajlaniw jolin jan`aladi. Onin` sebebi
1. «a`rezsizlik na`tiyjesinde ma`mleketimizdin` tarixtin` qrar tapan milliy ma`deniy miyraslardan,
qa`driyatlardan, ma`deniy-ruwxiy a`elin qayta tiklegen halda o`z keleshegin quriw ha`m ko`riw 
imkaniyatin berdi. 
2. Totalitarp da`wirinde kommunistlik ideologiya O`zbekstan xaliqlardin` sonin` ishinde o`zbek
xalqinin` turmis ta`rizin, du`n`yag`a ko`z-qarasin, tariyxin, da`stu`rin, milliy qa`siyetlerin esapqa almay 
bizge jat bolg`an qa`driyatlardi, maqsetleri sin`iriwge urinip kelgen. Bunin` ta`sirinen qutiliwg`a
qaratilg`an ruwxiy ixtiyaj za`ru`r. 
3. Heshqanday da`wlet yaki ja`miyet maqsetsiz jasay almaydi. Tariyxiy maqset xaliqtin` milliy-
ma`navi ideyalardin` o`z ifadasin tabadi. O`z rawajlaniw jolin tan`law ushinda u`yreniw kem. 
4. Ja`miyet tariyxinda ken` tu`rli ideyalar bolg`an. Tariyxiy maqset xaliqtin` milliy 
–
ma`naviy
ideyalarinda o`z ifadasin tabadi. 
5. Milliy g`a`rezsizlik ideyasin u`yreniwdin` za`ru`rlik bu`gingi du`n`yadag`i ideologiyaliq gu`resti 
dawam etkenligimizge baylanisli.