Milliy ideologiya

7-lektsiya Ijtimoiy-filosofiyaliq ideyalar, olardin` milliy ideologiyani qa`liplestiriwdegi roli 
 
Reje 
1. Du`n`yaliq ideyalardin` a`hmiyeti 
2. Sotsialliq siyasiy ideyalar, ten`lik, azatliq, g`a`rezsizlik 
3. Ilimiy-filosofiyaliq ideyalar 
4. Filosofiyaliq ideyalardin` ko`rinisleri
Tayanish tu`sinikler 
Du`n`yaliq ideyalar, sotsialliq turmis, sotsialliq siyasiy ideyalar, ten`lik, azatliq, g`a`rezsizlik, 
filosofiya, adam, a`lem, monizm, dualizm, plyuralizm, materializm, idealizm. 
1. Du`n`yaliq ideyalardin` a`hmiyeti 
Bu`gin biz elimizde xalqimizdin` erk-iqrarinin` ko`rinisi bolg`an Konstitutsiya ha`m nizamlar
tiykarinda demokratiyaliq du`n`yaliq ma`mleket qurip atirg`animiz ma`lim. Bul ma`mleket en`
a`weli du`n`yaliq progresske, onin` en` aldin`g`i jetiskenlik ha`m na`tiyjelerine tayanadi.
Sonin` menen birge, sonni da umitpawimiz kerek, du`n`yaliq ja`miyet - bul qudayg`a iseniw,
ateizm degeni emes. Din ha`m diniy isenim pu`tkilley biykar etiletug`in biz keshegi tariyximiz
misalinan jaqsi bilemiz. Bunday ideologiyanin` qa`terli ta`repi sonda, ol neshshe a`sirler 
dawaminda din negizinde qa`liplesken, xaliq turmisinin` ajiralmas bo`legine aylanip ketken
qa`driyatlar 
–
bul jazba yaki awizeki, materialliq ha`m ruwxiy miyras bola ma, a`dep-ikramliliq
yaki da`stu`rler bola ma, milliy ko`z-qaras yaki turmis tarzi bola ma 
–
bulardin` barshesin biykar 
etedi. Na`tiyjede adamzat o`zinin` ishki du`n`yasi, sezim-tuyg`ilari ha`m ko`z-qaraslari, tayanip-
su`yenip, turatug`in fundamentinen mahrum bolip, «sovet danishpanlarinin`» aytqaninday, u`lken
ma`mleket mashinasinin` «vintine» aylandi. Aqir son`inda bunday Adam ata-anasin da, o`zinin`
milleti, xalqi ha`m Watanin da tanimaytug`in ayanishli halg`a tu`sip qaladi. 
Buring`i kolonial du`zim tap usinday jawiz maqsetlerdi go`zleytug`in edi. Sonin` ushin
kommunistlik ideologiya ha`wij alg`an da`wirlerde, atap aytqanda, o`tken a`sirdin` 80-jillarinin`
aqirlarind xalqimizdin` basina qanday azap-aqiretler jawdirilg`anin, a`lbette, hesh qashan umitip 
bolmaydi. 
Sol qarali jillarda ko`pshili ha`tte janaza ma`resimlerine bariw, jaqininan ayrilg`an adamlarg`a
kewil aytiwg`a da tartinip qalg`an edi. Ol jag`in sorasan`iz, bazi bir juwapkerli lawazimda
isleytug`in adamlar ideologiya qisiminan qorqip, ata-anasi qaza bolg`anda jerlew ma`resimlerinde
qatnasiwg`a da majbur bolg`an edi. 
Lekin ha`r qanday ayausiz quwdalawlarg`a qaramastan xalqimiz ba`ribir o`zinin` muqaddes
dinine sadiq qaldi. Sonin` o`zi-aq dindi insan, xaliq ha`m ja`miyet turmisinan hasla o`shirip 
bolmaytiug`inlig`inan ja`ne bir reet da`rek beredi. 
Biz muqaddes dinimizdin` xalqimiz tariyxindag`i a`ne usinday ten`i-tayi joq ornin ha`m ta`sirin
inabatqa ala otirip, oni ha`r ta`repleme tiklep, turmisimizdan bekkem ha`m ilayiqli orin aliwina
eristik. 
Sonin` menen qatar, bu`gingi ha`m jedelli zamanda ja`ha`nde o`z ornin tabiwg`a mtilatug`in
ha`r qanday xaliq ha`m millet uliwma insaniyliq progress jetiskenliklerin ha`r ta`repleme teren`

---

84 
ha`m puqta iyelewi sha`rt ekenligin ha`mmemiz jaqsi tu`sinemiz. Ulli ag`artiwshi babamiz
Maxmudxoja Behbudiy o`tken a`sirdin` basinda-aq: «Du`n`yada jasaw ushin du`n`yaliq pa`n ha`m 
ilim lazimdur, zamana ilimi ha`m pa`ninen biynesip millet basqalarg`a ayaq asti boladi» degen
haqiyqatshil pikirler menen Tu`rkistan xalqinin` sana-sezimin oyatiwg`a shaqirg`ani biykarg`a 
emes, a`lbette. Bul so`zlerdin` qanshama haqiyqat ekenligin bu`gingi joqar oy-pikir ha`m 
texnologiyalar zamani da da`liylemekte. 
Shininda da, eger ha`zirgi waqitta du`n`yaliq ilim pa`n ha`m texnologiyalardi teren`
o`zlestirmesek, tek tariyximiz, alis ata-babalarimizdin` ashqan jan`aliqlari menen maqtanip, olarg`a
ha`wes etip sheklenip qalsaq, usi kemnen-kem miyrasti qa`sterlep saqlap, ja`ne de bayitip, og`an
o`z u`lesimizdi qospasaq, zaman menen ten`dey qa`dem taslamasaq, bizin` ja`ha`n maydaninda
mu`na`sip orin iyelewimiz qiyin boladi. 
Sonin` ushin bul ma`selege qatnas jasag`anda ha`diste aytilg`an «Bul du`n`yani dep, o 
du`n`yani, aqirette dep, bul du`n`yani umitpan`» degen mazmundag`i so`zlerdi hesh qashan
esimizden shig`armawimiz za`ru`r dep oylayman. 
Bizin` ruwxiy turmisimiz a`ne usi eki tiykar, eki tayanish noqattin` u`stinde bekkem turiwi 
lazim. Egerde a`ne usi tiykarlardan birewi bosasatug`in bolsa, ja`ne o`zgelerge bag`inishli ha`m
g`a`rezli boliwimiz hesh ga`p emes. Bu`gingi du`n`yanin` pa`s-ba`lentin tu`sinetug`in qanday aqili 
tiniq adam buni jaqsi an`laydi, a`lbette. 
Perzentlerimizge usi shinliqlardi, g`niy du`n`yaliq ha`m diniy qa`driyatlar ortasindag`i pa`zik
mu`na`sibetlerdin` mag`anasin ha`r ta`repleme tuwri tu`sindirip beriwimiz lazim. Tariyx ha`m 
turmis ta`jriybesi sonnan da`rek beredi, du`n`yaliq ha`m diniy qa`driyatlar birin-biri toltirmasa, 
bu`gingi ku`nnin` awir ha`m qiyin sorawlarina toliq juwap tabiw an`sat bolmaydi. 
Usi ma`niste biz muqaddes dinimiz isenimleri ha`m qa`driyatlardin` mudami ulig`lap, sonin` 
menen birge du`n`yaliq turmisqa da qatan`isenim menen umtilip jasag`anda g`ana o`zimizdin` 
iygilikli maqsetlerimizge jete alamiz. 
2. Sotsialliq siyasiy ideyalar 
«a`rezsizlik a`zelden insaniyatti arziw-u`mitleri arman ha`m taluaslarinin` na`tiyjesi retinde iske 
asti. Haqiyqatinda nsan ta`biyattin` gultaji retinde ha`mmege azatliqqa ha`m hu`rriyatqa u`mit 
etedi. Ol ha`mme waqit ha`r ta`repten o`z Erkin uslawg`a, qa`wipsiz turmis keshiriwge
mu`ta`jlik sezedi. Sonin` ushin jer sharinin` ha`mme jerlerinde azatliq ushin gu`res ko`p bolg`an. 
XX a`sirdin` aqirinda du`n`yanin` u`shten bir bo`liminde ha`diyse ju`z berdi. Sotsializm degen
du`zim, kommunistlik ideologiyaliq pikirlewge ushiraydi. Onin` ta`rkibine kirgen respublikalar
ma`mleket muqamin ald. 
Azatliq ideologiyasi - ha`r ma`mlekettin` mustaqillik kamalat joli, milletlerara tatiwliq, o`z-ara
hu`rmet, bir-birine siyasiy ha`m ekonomikaliq ten` aliw uliwma insaniy mu`na`sibetler logikasina 
ha`m printsiplerine tayaniw, uliwma turmis o`lshemleri tiykarinda jasaw. 
Azatliq 
–
du`n`yag`a ko`z-qaras, tafakkurlrge su`yienip jasaw salahiyatinda erkinlik bolsa
basqalar erkine zulimliq qiyanetti o`z jolin an`li jaqlaw, azatliqti aniq ko`riw. 
Mustakillik 
–
muxaddes ha`diyse ha`r xaliqtin` o`z ta`g`diri o`z qolina aliw, o`zi belgilew
menen baylanismli azatliqqa an`inda oylaw huqiqi ha`m ol huqiqti a`meliyatqa aktiv bejeriw 
menen baylanisli bag`dar. 
Mustakillik koloniyaliqtin` ha`r qanday formasi ha`m oni iske asiratug`in qarama-qarsiliqlarg`a
inkar etedi. 

---

85 
Mustakillik an`li jasaw uaqiyaliqqa an`li mu`na`sibetti qarar taptiriw o`lshemi. 
Siyasiy erkinlik u`lken tema. Onin` neshe tu`ri bar. Qaysi tu`ri ko`birek a`hmiyetli. Onin` u`sh 
tu`ri bar. Milliy erkinlik (kolonializmge qarama-qarsi siyasiy erkinlik uakillikti basqariw). 
Milliy erkinlik. Juz jillar dauaminda erkinlik puxarali xukik, ya demokratiya emes xetteki
uakillik penen baskariu emes. Ol olar ushin milliy erkinlikti el baskariushini, isleui menen
eziliuine kutiliu boladi. 
Ne ushin xaliklar shet el baskariuin jek koredi. Sebebi koloniyalik tuwisqanshiliq ha`tteki 
barliq eziudende jaman. Ol puxarani ekonomikaliq ezedi. Kolonializm ideiliq ja`miyet du`zedi 
onda jergilikli ha`m to`mengi klass bolip, olar ta`biyat bayliqlarin paydalaniwg`a jibermeydi. 
Koloniyaliq basqariw jergilikli turaninda jaman. Sebebi ol basqa tilden, basqa dindegi, basqa
ma`deniyattag`i kolonializm. Kolonializm jergilikli ma`deniyatti qisip shig`aratug`in dindide 
ha`tteki jergilikli tildin` joyiliwina alip keliwi mu`mkin. 
Leki bul juwmaq universalliq emes. Koloniyaliq tiykari juda jaman ko`rinisi genotsid ha`m
azatliq boyinsha geypara jergilikli eziushiler koloniallik tan`da atti. Misali Kombodjadag`i Pol 
Pota h.t.b. 
Monarxtin` yaki diktatordin` xukimeti onin` qarawindag`ilardin` hu`ikmetti geypara
uakilshilikti bolsa, xaliqtin` uakilliginin` ko`bi onda hu`kimet g`a`rezsiz da`wirdi an`latadi. 
Onda siyasiy uakillik erkinlik penen birigedi. 
Ha`r bir hu`kimeti o`zinin` bag`ing`anlarina qatal yaki jumsaw sheklewdi beredi. Lekin ha`r 
qanday ten` jag`dayda sheklengennen artiq. Qaysi basqariw formasi ko`birek erkinlikleri beredi. 
Adamlar o`zin o`zi basqarsa o`zine maksimum erkinlikti ta`miynleydi. 
Biraq o`zin o`zi basqariw degen ne. Onin` qanaatlandirilg`an formasin parlamentlik basqariw
dese bolar edi. Lekin bul jerde parlamente kim otir sog`an baylanisli. Onda barliq xaliqtin` uakili 
barma yamasa bo`legime. Onda siyasiy atiyalarg`a ruxsat etilgenbe. saylau sistemasi adalatliqpa,
na`tiyjesi folifikatsiyalang`anba. Haq saylau belgili bir gruppag`a xizmet etkenligi. 
Ekonomikaliq erkinlik oni jeke menshikti iyeleudi tu`sinedi. Tovardi satiw, satip aliw ha`m o`z
miynetin aytiw. Ma`mlekettin` basqariwliq birinshi reet jeke menshk, satiw, satip aliw kelisimleri 
mu`mkin emes. Demek ekonomikanin` erkinligi menen muqaddes siyasiy qubilis, sebebi
ma`mleketlik basqariwdi talap etedi. 
Individual`naya svoboda 
–
indivitlerdi basqa adamlardin` aralasiwinan erkinlik, a`sirese 
ma`mlekettin` tiyisli emes aralasiwinan erkinlik ol qanday sfera. So`z erkinligi ha`m onin`
ko`rsetiw, informatsiya erkinligi, dinge siyiniw erkinligi, nekege kiriw ha`m kirmey erkinligi. Ol
jeke adamnin` jeke o`miri ha`m onin` milletlararaliq turmisi. Ol Diogen nizami menen qorg`alip,
azshiliqada en jayiwi kerek. 
Individ u`sh yari on ha`m oni ko`rsetiw juda u`lken bahaliq eger oylaw erkinligi sheklense,
adamnin` ta`biyatin sheklew, ondag`i jaqsilardi sheklew. oylaw erkinliginen ayrilg`anlar, sheklengen 
degrodatsiyag`a ushiraydi. Tsivilizatsiya individ erkin emes ja`miyette erkinliksiz rawajlana 
aolmaydi onda orta da`rmyanli joqarig`a shig`adi, adamzatliq uqipliqlar uliwa so`niwshiligi
hu`jim etedi. 
Ten`lik. Gap bar barliq adam ten`. tag`ida barliq adam ten` oliwi tiyis deydi. Bunda eki tu`rli 
tu`sinik bar. 
Qandayda bir ku`shli ma`mleket bolmasa o`zinin` damlarnin` boyi boyinsha ma`mlekettin`
isenimi boyinsha, suliwlig`i yamasa tawg`a o`rmelew, diqqati boyinsha ten`dey qila almaydi. 

---

86 
Biraq hukimet basqa qatnaslardan adamlardi ten`dey qiliwi mu`mkin. Jamanlig`inda hu`kimet
adamlardi aqilli yaki jismaniy qulliqti nadanliqqa ten`lestiriwi mu`mkin. 
Ta`jriybe ko`rsetkendey hu`kimet adamlardi saliq to`lemleri retinde ten`letiliwi mu`mkin. 
Hu`kimet puxaralari dawis beriwge ten`, saylaniwda ten`dey sudqa tan`laniwda ten`. 
Ekonomikaliq ten`lik oni hesh hukimet ten`lestirgen emes. Geypara adamlar materialliq blag 
ha`m doxodqa ten` boliwi mu`mkin deydi. Al adamnin` doxodi bir adamnan ekenligiine o`tiwi 
mu`mkin. 
Ten`lik degende biz sani ten`lik yamasa materialliq iyiliklerge doxodqa baylanisli ten`likti
aytamiz. 
Bul ten`lik ideyasi duris bolama. Siyaiy ten`lik ol siyasiy erkinlik jag`dayi, demek ol idal,
og`an talpiniw za`ru`r. 
Al ekonomikaliq ten`likte tu`siniw qiyin sebebi ekonomikaliq ten`lik talap tu`sinigi menen 
ha`m xizmetlik bayliq ha`m ha`wesler menen baylanisli. 
Misali suliwliq, aqilliq yamasa is sapasi boyinsha ten` emes adamlardi ekonomikaliq ten` qiliw
mu`mkinbe. 
Shamali ekonomikaliq birlikke jetiwge uriniw so`zsiz jamanliqti tuwdiradi, totalitarizm
fundamentalizm, ekonomikaliq effektsizlikti tuwdiradi. 
Ekonomikaliq ten`likke jetiw ten`sizlik arqali baslanadi. Onin` en` da`slep revolyutsiya boliw 
kerek. Onnan keyin xaliq hu`kimeti joldas Azamatqa beriliwi kerek. Ol ma`mleketi qayta
bo`listiriwde ten`lerdin` ten` boliwi kerek. Azamat o`z joldaslari menen mu`lklerdi qayt
bo`listiriwdi aldin ala o`zinde sheksiz hu`kimlilikti iyeleydi. Al tariyx soni ko`rsetedi ten`sizliktin` 
birinshi basqishinda huiqtin` joqari konstitutsiyasi hesh waqitta ten`likke ta`biyg`iy ta`rizde 
jetkeriledi. 
Onnan keyin ten`likti bo`listiriw progresi erkinlikleri u`ylesedi. Birinshi refolyutsiyaliq qayta 
bo`listiriw qansha tabisli bolg`an menen ol tek ten`likler tuwdirmaydi. ha`tteki turpayli ten`lik
tuwdiriw mudami emes. Bunda ekonomikaliq ten`likti bekkemlew ushin hu`kimet ekonomikaliq
infrastrukturani korrektlep xitriy, ataq qumar, ekonomikaliq ko`regenli adamlardin` aldina
shig`ip turiwi kerek. Onday adamlardi ekonomikaliq iskerligi jo`nleytug`in qatal kodeksler qabil 
etiwi kerek. 
Ten`lik sotsialliq qag`iydani ha`m nizamda ten` sebebi ol uliwma terminge su`yenedi. Eger tek 
bir adamg`a tiyisli bolsa nizam bolmag`an bolar edi. Onin` jasawi ten`likke argument, uliwma 
molsherlengen.
Mustakillik ne? Buni Prezident I.A.Karimov a`piwayilap bilay tu`sindiredi: «Biz ushin
g`a`rezsizlik a`uueli o`z ta`g`dirimizdi o`z qolimizg`a aliw, o`zligimizdi an`law, milliy
qa`dritlarimizdi u`rp-a`detlerimizdi tiklew, ha`mmemiz ushin a`ziz bul watandi ha`r bir
shan`araqta tinishliq-tatiwliqti barkararliqti saqlaw. Aziz watanimizg`a adalat, insap, dinyata,
mahir-mu`riwbet qarar taptiriw. 
Biz ushin mustakillik 
–
Allaxtin` o`zi elimizge inam etken tabiiy bayliqlarg`a iyelik etiw, xaliqti
qu`direti, salahiyati, an`law zakavatina tayanip, O`zbekstanda jasap atirg`an ha`r bir puxara, ha`r 
bir shan`araq ushin mu`na`sip o`mir keshiriw, keleshek auladlar ushin azat ha`m abat uatan 
qaldiriw. 
Biz ushin garezsizlik 
–
milletimiz, ma`mleketimizdin` ja`ha`nde abroy-itibarin, shan-shuxratin
ko`teretug`in sag`lam awladti, ha`r ta`repten barkamal ha`m pidayi ul-qizlardi ta`rbiyalaw olardi

---

87 
kamalg`a jetkiziw ha`m na`tiyjesin ko`riw. Ha`r bir puxara ushin milleti, irki ha`m diniy urp-
a`detlerinin` qattiy na`zer erkinlik, ten`lik, brodarlik, mu`na`sip sha`rit jaratip beriw. 
«a`rezsizlik o`zbekma`mleketi dedi I.A.Karimov xalqimizdin` tariyxi jen`isidur. Xalqi ju`z jillar 
dawaminda azatliqti arziu` qilg`an O`zbekstan shin keuilden g`a`rezsizlikti qolg`a kirgizip,
gu`llep jasnaui ha`m parawanliqqa erisiwi, taraqqiy etkaen demokratiyaliq du`zimler qatarinda
xaliqararliq ha`mja`miyet mu`na`sip orindi iyeley 
–
biz ku`tken maqsetimizdur. 
Ilimiy filosofiyaliq ideyalar
«Du`n`yanin` ilimiy kartinasi» ta`biyat haqqinda en` a`hmiyetli teoriyaliq gipoteza ha`m faktordi 
o`z ishine alatug`in bul ilimnin` ken` ponaramasin aladi. 
Du`n`yanin` ilimiy kartinasi bir bilimnin` a`piwayi summasi yamasa tiykari emes al olardi o`z-
ara kemislik ha`m jan`a pu`tinlikti sho`lkemlestiriwi sistemasinin` na`tiyjesi. Ol sistemasi onin` 
ma`nisi du`n`yani o`riw sposobi. Ol ilimiy izertlew etikaliq, metodologiyaliq logikaliq
teoriyalarin qa`liplesiwine ta`sir etedi. Sonliqtan du`n`yanin` ilimiy kartinasin izertlewde 
uliwmateoriya fonin du`zip, ilimiy izlewdin` oz normativlik funktsiyalarg`a iye. 
Ta`biyat izertlewshileri du`n`yanin` ilimiy kartinasin izertledi. M.Plank, L.Digen fizikaliq realliq
ha`m fundamentin fizikaliq konstruktsiyag`a sistemasi yag`niy keqislik, waqit, zat pole. 
Ken` ma`nisinde du`n`yanin` ilimiy kartinasi du`n`ya haqqinda konkret tariyxiy pikirler ha`m 
ilimiy oylawdin` stilin, usilin ko`rsetiw. 
Jan`a da`wirde ta`biyatqa mu`na`sibette ilimiy ha`m texnologiyaliq ta`repten u`stinligi ku`sheyip
baratirg`anlig`i belgili. bunda ta`biyatti insan maqsetlerine tiyisli sheksiz zikralar da`rgegi dep 
tu`siniw. Biz ta`biyattan reximlik ku`tip turiwimiz. 
Bunday mu`na`sibettin` negizinde ta`biyat o`zinin` g`amin o`zi jeydi degen tu`sinik jatir. Bul
ta`biyat ushinda ja`miyet ushinda unamsiz aqibetke alip kelmekte. Bul energiya ten`liktin`
buziliwi, a`tirap-ortaliqti iflaslastiriw, basqarip bolmaytug`in o`siw, xaywanlar ha`m o`simlik 
tu`rleri jayilip ketiwi qa`wipi bar. 
Bunday izertlew pa`n-neni biliwimiz nenii bilmesligimizdi an`lap jetiwi ha`i ilimiy nuqtai
nazerden nenii aniqlawimiz mu`mkin ne aqlaqiy ta`repten tan tanin`di talap qiliwi bilay aliwin`a 
ja`rdem beredi. Ekonomikaliq, ekologiyaliq, sotsialliq ekspertiza kerek boladi. Tawekelshilik 
bolmaydi. Eger ta`wekelshilik is ju`riwge qarar qilip, extiyartiraq boliwtkerek. 
Bizin` da`wirimizde ilimler qamshisi murakkab tu`rli tuman bolip baratirg`anlig`in ha`zirgi
fizikada ko`riwge boladi. Eger Galiley a`piwayi ko`z benen mayatnik ten`ew ha`m shartlerdi
qulawin gu`zetken olsa bu`gin o`zleri menen su`wretlew ob`ekti ortasinda murakkab texnik
u`skenelerin quriliwi. Misali mikroa`lemdegi ha`diyselerde gu`zetiw ushin 27 kilometr shen`berge 
iye bolg`an elementar adamlardi «tzletiw» usillari qurildi. Bu`gin biz o`zimiz u`yrenip atirg`an 
ha`disler menen murakkab texnologiyalar ha`m murakab teoriyali sheshimler qurallaniw 
mu`na`sibetine kirisemiz. Olardi tu`siniw ha`m olardi paydalaniw ushin u`lken tayarliq kerek. 
Bulardin` ba`ri filosofiyaliq an`lawdi talap qiladi ha`m ha`zirgi zaman ilimiy izertlewinin` 
epistemologik problemalari qizig`iwdi ku`sheytedi. 
3. Filosofiyaliq ideyalardin` ko`rinisleri 
Filosofiya grekshe danaliq haqqinda Fan. Ol ja`miyetlik sananin` bir tu`ri. Bolmis ha`m 
bilimnin` uliwma printsipleri, insan menen du`n`yanin` mu`na`sibeti haqqindag`i ta`liymat ta`biyat 
ja`miyet ha`m tafakkur rawajlaniwina uliwma nizamliliqlari tuwrali pan. Bul pa`n du`n`yag`a
qaraslardin` uliwmalasqan tizimin jaratiw ha`m onda insan ornin ko`rsetiwge qaratilg`an, ol 

---

88 
insannin` du`n`yag`a bolg`an mu`na`sibeti, sotsialliq-siyasiy, aqlaqiy, estetikaliq ha`m basqada
ko`z qaraslari izertlenedi. 
Filosofiya du`n`yag`a ko`z qaras sipatinda, sotsialliq ma`npa`a`tler siyasiy ha`m ideologiyaliq
ko`z qarslar menen u`zliksiz baylanista. Ol ja`miyetlik bolmisqa aktiv ta`sir ko`rsetip jan`a ideyalar
ha`m ma`deniy bayliqlardin` qa`liplesiwine imkaniyat beredi. Ol da`slep Pifagorda ushiraydi. O`z 
aldina pa`n retinde Aflatun tiykarlag`an. Filosofiya da`slep insannin` bolmis, a`lem ha`m o`zi 
haqqinda bilimlerdin` majmui sipatind payda boladi. Ol uzaq da`wirde Fan boliwi menen bir 
qatarda olardan ajiralg`an sistema emes, kerisinshe basqa pa`nler menen baylanisli bolg`an, olarg`a
tiykarlang`anni ushin juwmaq beretug`in, biliwdin` uliwma metodologiyasin ta`miynleytug`in pa`n. 
Filosofiya biliwdin` tiykarg`i metodologiyaliq 
–
teoriyaliq, tafakkuri esaplanip ol insaniyat 
ta`jriybesinin` jiyintig`ina, ha`mme pa`n ha`m ma`deniyat tabislarina su`yenedi. 
Ha`r qanday filosofiyaliq taliymattin` tiykarg`i teoriyaliq ma`nisi oylawdin` bolmisqa, ruhtan 
–
materialliqqa, sub`ektten ob`etke mu`nsibeti ma`selesi. Bul ma`seleni qanday sheshiliwine qaray
filosofiyada eki uliwma sotsialliq gruppalarg`a, materialiq ideologiyaga bo`linedi.