Milliy ideya- insan ha`m ja`miyet turmısına mazmun bag`ısh etetug`ın, onı iygilikli maqsetke qaray jetekleytug`ın pikirler, ideyalar jıynag`ı

Milliy ideya- insan ha`m ja`miyet turmısına mazmun bag`ısh etetug`ın, onı iygilikli maqsetke qaray jetekleytug`ın pikirler, ideyalar jıynag`ı.
Ideya insan ha`m ja`miyet rawajlanıwında tiykarg`ı orın iyeleydi. Insan ha`m ja`miyet turmısında a`hmiyetli o`zgerislerdin` a`melge asırılıwında belgili ideyalar ta`sir etedi. Ja`miyet rawajlanıwının` ma`lim da`wirlerde tezlesiwi yamasa a`stenlesiwi, ja`miyet turmısında unamlı yamasa unamsız jag`daylardın` júz beriwi, qanday ideyalar húkimranlıq qılıwı ha`m ol qanday kúshler ta`repinen, qanday sha`rayatlarda kimlerdin` ma`plerine xizmet qılıwına ko`p ta`repten baylanıslı.
Ideya túsiniginin` mazmunı neden ibarat?
Insan o`zinin` aqıl-za`kawatı, iyman-isenimi ha`m do`retiwshilik miyneti menen basqa barlıq tiri janzatlardan parıq qıladı.
Insan oylawı bolmıstı qabıl etiwi waqtında túrli pikirler, qaraslar, ideyalar ha`m ta`liymatlar jaratadı. Demek, birinshiden, ideya insan oylawının` jemisi. Ekinshiden, ideya aldın bar bolmag`an o`zinde jan`alıqtı tasıwshı pikir. úshinshiden, aldın ideya payda boladı, onnan keyin ideya tiykarında ideologiya, ideologiya tiykarında sistema, siyasat payda boladı.
Ilimiy-filosofiyalıq a`debiyatlarda «ideya», «ideologiya», «g`oya», «mafkura» túsinikleri isletilmekte. Ideya ha`m ideologiya ko`birek batıs ma`mleketlerinde ha`m rus tilindegi dereklerde ushıraydı. Ideya ataması grek tilindegi ideya so`zinen alıng`an bolıp, ideologiya ushın o`zek bolıp tabıladı ha`m túsinik yamasa pikir ma`nisin an`latadı. Ideologiya (ideya-pikir, túsinik, logos-ta`liymat) ataması bolsa ideyalar haqqındag`ı ta`liymattı an`latadı ha`m eki túrli ma`niste isletiledi:
-ideyalardın` mazmunı, qa`liplesiwi, a`hmiyeti haqqındag`ı bilimlerdi sa`wlelendiredi ha`m ilimiy taraw bolıp esaplanadı:
-belgili ideyanı a`melge asırıw, maqsetke jetiw usılları, quralları, faktorları sistemasın an`latadı.
Salamat ha`m salamat emes, jaqsılıq ha`m jawızlıq, do`retiwshi yamasa buzg`ınshı ideyalar bolıwı múmkin. Ideyalardın` a`piwayi pikirlerden parqı sonda, bular negizi oyda payda bolsa da, ken` ja`ma`a`tshiliktin` maqsetlerin sa`wlelendiredi. Olardın` iyman-isenimine aylanıp, tastıyıqlang`anlıg`ın bildiredi insan (ha`m ja`miyet) ruwxiyatına, ha`tteki teren` qatlamlarına da sin`ip baradı, ideya sonday kúshke ıye, ol adamnın` ishki dúnyasına shekem kirip barıp onı ha`reketke keltiriwshi, maqsetke qaray jeteklewshi ruwxıy – aqılıy kúshke aylanadı. Olardı belgili maqsetke bag`darlaydı. Olardı birlestiredi, sheriklikke shaqıradı.
Ideyanın` sociallıq a`hmiyeti. Ha`r qanday ideya sociallıq xarakterge iye. Belgili ideyalar a`dette jeke shaxs sanasında qa`liplesedi. Ma`lim bir múddetten keyin bolsa ja`miyettin` túrli qatlamlarına tarqaladı, túrli elatlar ha`m milletler arasında jayıladı. Erkin o`mirge qa`dem qoyıp atırg`an jan`a a`wlad ja`miyette bar bolg`an ideyalar ta`sirinde ta`rbiyalanadı. Belgili qaraslar ha`m ideyalardı o`z isenimine sin`diredi, o`z gezeginde jan`a ideyalardı jaratadı ha`m úgit-na`siyatlaydı.
Ideyanın` en` a`hmiyetli qa`siyeti – insandı ha`m ja`miyettı maqsetke qaray jetekleytug`ın, olardı ha`reketke keltiretug`ın, bag`darlaytug`ın kúsh ekenliginde.
Insan oylawının` jemisi sıpatında ideya milliy – ma`deniy miyrastı, ulıwmainsaniy qa`driyatlardı, sociallıq-ruwxıy turmıstı, qorshag`an ortalıqtı úyreniw, biliw processlerinde júzege keledi.
Sociallıq sananın` barlıq formaları ilim-pa`n, filosofiya, din, ko`rkem-o`ner, ko`rkem a`debiyat, etika, siyasat ha`m huqıq – belgili bir ideyalardı jaratadı, olarg`a tayanadı ha`m olardı rawajlandıradı. Mazmunı ha`m sa`wleleniw formasına qarap, ideyalardı bir qansha túrlerge ajıratıw múmkin:
-ilimiy ideyalar; filosofiyalıq ideyalar; diniy ideyalar; ko`rkem ideyalar; sociallıq-siyasiy ideyalar;milliy ideyalar; uliwmainsaniy ideyalar h.t.b
1.Ilimiy ideyalar- ilim-pa`n rawajlaniwının` na`tiyjesi, ilimiy ashılıwlardın` na`tiyjesi sıpatında payda bolatug`ın, túrli ilm-pa`n tarawlarının` tiykarg`ı principleri ústem qag`ıydaların quraytug`ın ilimiy pikirler.
Ilim-pa`n rawajlanıwı úzliksiz ha`m sheksiz. Bul processte seminarotta tastıyıqlanbag`an, go`nergen qaraslar jan`a ilimiy ideyalar menen orın almasa beredi.
2.Filosofiyalıq ideyalar - ha`r bir filosofiyalıq ta`liymattın` tiykarın qurawshı, barlıq ha`m adam haqqındag`ı ulıwmalastırıwshı túsinık ha`m qaraslar. Olar bizdi orap turg`an dúnyanı biliw processinde insan ja`miyetinin` rawajlanıwı barısında toplag`an bilimlerdi ulıwmalastırıw, insan o`mirinin` ma`nis-mazmunı, onın` baxıt-ıg`balı siyaqlı ma`seleler ústinde oy júrgiziw tiykarında qa`liplesedi.
Insaniyat tarıyxında túrli xalıqlardın` aqıl-za`kawat iyeleri, dana filosof ha`m sufistleri túrlishe ideyalar jaratqan.
3.Diniy ideyalar dep, ha`r bir diniy ta`liymat ha`m ag`ımnın` tiykarın diniy iyman-isenimnin` negizin payda etiwshi dogmalarg`a aytıladı. Alg`ashqı dinler ha`r bir na`rsenin` janlı ekeni, jannın` ma`ngiligi, ha`ykel ha`m ikonalardın`, ta`biyiy organizm ha`m ha`diyselerdin` ilahiy kúshke iyeligi haqqındag`ı qaraslarg`a tiykarlang`an edi. Ma`selen, hindlerdin` diniy isenimine ko`re jan ko`ship júredi, bul o`mirde ol insanda bolsa, keyingi o`mirde ol basqa janzatqa o`tiwi múmkin. Qudaylardın` ko`pligi haqqındag`ı pikirge tayanatug`ın politeizm dinleri waqtı kelip monotesitik – jeke qudaylıq tıykardag`ı dinlerge o`z ornın bosatıp bergen.
Jeke qudaylıq milliy dinlerde (ma`selen iudaizmde) a`sirese ja`ha`n dinleri xristianlıq ha`m islamda o`z sa`wleleniwin tapqan. Tiykarınan, islam dininde Allanın` birligi ideyası tiykarında onınn` barlıq dogmaları, waziypaları, talap ha`m ma`jbúriyatları qa`liplesken.
4.Ko`rkem ideyalar – a`debiyat ha`m ko`rkem shig`armanın` tiykarg`ı ma`nis-mazmunın payda etetug`ın, onnan go`zlengen maqsetke xizmet qılatug`ın jetekshi pikirler. Olardan turmıstan alınadı, ko`rkem súwretlewler tıykarında bayan etiledi, oqıwshıda belgili ta`sir oyatadi. «Qaharman»lardı súyiw, olarg`a eriw jag`dayları da mıne usi tiykarda júz beredi.
5.Socialliq-siyasiy ideyalar – har bir xalıq pútkil insaniyattın` arzıw-úmitlerin, maqset – niyetlerin sa`wlelendiredi, erkin turmıs ha`m a`dil dúzimdi bayan etedi.
Milliy ideya – insan ha`m ja`miyet o`mirine mazmun-ma`nis bag`ıshlaytug`ın, onı iygilikli maqsetke qaray jetekleytug`ın pikirler, ideyalar jıynag`ı. Azatlıq ha`m g`a`rezsizlik, a`dalat ha`m haqıyqat, tınıshlıqsúyerlik ha`m insanpa`rwarlıq ideyaları usılar qatarına kiredi. A`sirler dawamında bunday ullı, o`lmes ideyalar xalıqlarg`a kúsh-quwat ha`m ilxam bag`ıshlap, olardı o`z erki ushın gúresıwge bag`darlap kelgen.
Birinshi Prezidentimiz I.Karimov aytıp o`tkenindey, millettin` rawajalanıwına, onın` joqarılawına xizmet qılatug`ın, xalıqlardı tutastırıp, ullı maqsetlerge bag`darlaytug`ın ideyalar ullı ideyalar bolıp esaplanadı.
Adamlar arasına kelıspewshılık, xalıqlar ortasına qarsılıq salatug`ın, adamlardı túrli ta`replerge ajıratıp, o`shpenlilik qozg`aytug`ın pikirler buzg`ınshı ıdeyalarg`a mısal bola aladı. Negızinde bunday jawız nıyet ha`m jasalma uranlardı ıdeya dep ataw da sha`rtli esaplanadı. Ha`r qaysı sociallıq birlik yamasa qatlam arasında tarqalg`an, ha`r qanday xaliq toparları yamasa elat-mılletlerdı ha`reketke keltırıp atırg`anına qarap ta ideyalardı túrlerge ajıratıw múmkin.
ıdeyanı materiallastırıwshı, seminarotqa aylandırıwshı kúshtin` kim ekenligine qarap, klasslıq ideya, milliy ideya, ulıwmaxalıq ideyası, ulıwmaınsaniy ideyalar da bar bolıwı múmkin. A`lbette belgili bir g`alaba xalıqtı ma`lim bir tariyxıy sha`rayatta iygilikli ha`reketke bag`darlaytug`ın ideya mazmunlıq jaqtan uliwmainsaniy bolıwı da yamasa tar ma`plerdi go`zleytug`ın klasslıq ideya ja`miyet ha`m insan ma`plerine qarsı, qa`wip salıwshı bolıwı da múmkin.
Iygilikli ideya – insan oyında payda bolıp, belgili pikirlerdin` sociallıq xarakterge iye bolg`an, ruwxiyatqa kúshli ta`sir o`tkerip, ja`miyet ha`m adamlardı ha`reketke keltiretug`ın, olardı do`retiwshi maqsetke qaray jetekleytug`ın ullı pikirler