Milliy ideologiya

Milliy ideologiyanin` qa`siyetleri 
 
Bir sawat tuwiladi. O`zbekstan respublikasinin` Konstituttsiyasinda birde bir ideologiya ma`mleketlik 
ideologiya boliwi mumkin emesligi aytilg`an. Demokratiya tiziminde bir neshshe ideologiya erkin jasay 
beredi. Onday jag`dayda milliy ideologiyanin` ja`miyettegi orni qayda yamasa oni qalay tusinilsede 
(tasavvur) qilamiz.
Da`slep aytilg`ani so`z milliy ideologiya ma`mleket ideologiyasi emes. Sonin` ushin oni Prezidentimiz 
«ja`miyet ideologiyasi», «Milliy mafkura» geyde «Milliy istiqlol mafkurasi» dep tilge aladi. Onnan qala 
berse milliy mafkura ma`mleket xalqinin` manfaatlerin ximoya qiladi, sog`an tiykarlanadi. Milliy 
mafkurasi kushli xaliqlarda «men» ha`m «ja`miyet» degen tusinikler o`z-ara birigip, uyg`inlasip ketedi. 
Sebebi onda ha`r bir shaxstin` taslag`an qa`demi, jurgen joli, qilg`an isi boyinsha o`zine o`zi: «Men 
ushing`i bul-yaxshi, lekin xalqim ma`mleketim ushin qalay?» dep sawal beretug`in boladi. Bug`an misal 
retinde Yaponiyadag`i ideyalardi, ondag`i shaxslardin` keltiriw mu`mkin.
Oylap ko`rilse xaslinda xesh kimnin` as-tuz Bergen xalqinin` manfa`a`tine zid (ziyanli) is islerge 
xuqiqi joq. Lekin ha`mmenin` sol da`rejege jetiwi ushin xukim milliy mafkura kerek.
Manawiyat ha`m marifat adamdi sonday insaniy da`rejege jetkeredi. Sonda insan kamal boladi. 
Kamillik o`zinin` ishine manaviyatliliqti marifatliqti qosip aladi. Milliy mafkurani ha`m «ka`mil 
insanlar jaratadi, jetilistiredi, a`melge asiradi».
Bir ma`mlekette bir neshshe mafkuranin` a`mel qilamiz ja`ne uliwma milliy mafkuranin` ha`m boliwin 
tasavvur etiw ushin bir uqsatiw keltiriw mu`mkin.
Aytayiq bir viloyattin` ulken zalinda paytaxttan barg`an lektor bayanat qilip atir. Sonda bir jigit 
orninan turdida naraziliq bildirgendey tas talqin esikti tars etip jawip shig`ip ketti. Demek belgili waqiya 
payda boldi. Og`an ha`r Kim ha`r tu`rli qatnas jasaydi. Ol qanday waqiya ekenligine qaramastan sog`an 
munasibet tayin. Bir kisinin` munasibeti ol qanday bolmasin ol pikir. Shaxsiy pikir. Ha`r gellede min` 
qiyal lekin bul pikirge jamaa qosilsa ol mafkurag`a aylanadi.
Misali zaldin` on` ta`repindegi qiriq kisi «Sol bala natuwri qildi. Lektor jaqsi, kerekli ga`plerdi aytip 
pikirimizge fikr qosip atirg`an edi. Bunin` ustine ol mexman edi. Onin` xurmetin jayina qoymadi»-dedi. 
Buni «A»-mafkura dep alayiq.
Zaldin` shep jag`inda alpis shaqli adam bolsa «jigit qa`te qiladi» deydi. Sol tochkada «A» mafkura 
menen tutasqanda boladi. Lekin pariq bar. Bular jigittin` qa`demin basqa jihattan turip shariqlaydi. 
«Zalda eki juz adam otiripti, solardin` xurmetin qilmadi» Buni «V» mafkura dep alayiq.
Zaldin` ortasinda juzge jaqin kisi otir. Olarda jigittin` bul isine renjigen. Lekin endi waqiyag`a 
putkilley basqa nuktay nazardan turip baha beredi: «Bala mexmannin` ha`reketin qilmag`an bolsa mayli, 
zaldag`ilardi xurmetlemegen bolsada ma`yli. Lekin bul jerde putkil ualiyat xalqinin` wakilleri jiyilg`an. 
Ol wa`liyattin` abiroyin oylamadi. Buni «S» mafkura dep alayiq». Tiykarinda ush mafkura bar. Birine 
keskin qarsi emes. Tek nuqtay nazardan pariq bar. Olardin` ishinde «S» mafkura xaliqtin` ulken wa`liyat 
ko`leminen alg`anda ko`pshilik bo`leginin` manfaatlerin birinshi oring`a qoyipti. Demek «S» mafkura 
milliy mafkurag`a uqsap ketedi.
Shininda da, milliy mafkura ma`mlekette basqa turli mafkuralar ha`m jasap beriwine qarsiliq qilmaydi.
Mine endi bolg`an mafkuralardin` hesh biri a`hmiyetli itibari menen milliy mafkurag`a qarsi
kelmesligi lazim.
Ha`zir O`zbekstanda to`rt partiya bar. Olar o`z mafkurasina iye ekenligi shubhasiz. Lekin hesh qashan 
olardin` mafkurani ma`mleket mafkurasina aylanbaydi, ekinshiden bul mafkuralardin` ha`r biri milliy 
mafkurani jasnawina ha`m gulleniwi kesent ko`rsetpeydi. (7 bet. Sultonmuratov Olim «Halq»). 

---

11 
Bizin` pikirimizshe ha`r partiyanin` o`z mafkurasi emes, da`sturi bar. Ol da`sturdi olardin` 
ideologiyasi dep ayta alamizba? Eger olay bolmasa ol partiyalardin` ha`mmesinin` mafkurasi milliy 
ideologiyag`a xizmet etiwi kerek. Onin` tezirek iske asiwina xizmet qiliwi kerek. 
Milliy mafkura qat`iy nazariya emes. Da`wir o`zimizdi jetistirip, rawajlanip baradi.
Ekinshiden ol bir eki jil, ha`tte bir eki on jilliqta shakllanatug`in na`rse emes.
O`zbek xalqi ush min` jilliq milliy tariyxqa iye. Sonin` ushin qaysi da`wirde xalqimiz qanday milliy 
mafkurag`a iye ekenligi uyreniw juda` a`hmiyetli.
Milliy mafkura milliylik ha`m uliwmainsaniyliq joqari da`rejede uyg`inlasadi. Bundag`i uliwma 
bashariy jetiskenliklerde paydalaniladi. Sebebi insaniyat aqil oyi qolg`a kiritilgen jen`isler milliy 
mafkurag`a quwat beredi.
Bizde milliy mafkura xuqiqiy demokratiyaliq ja`miyettn`i mafkurasi retinde jariqqa shig`adi. Demek 
insannin` ten` xuqiqlig`i yag`niy demokratiyaliq qa`driyatlarg`a qatti a`mel qilg`anda Qonun 
O`zbekstandi ta`miyinleydi. Bul milliy mafkuranin` tiykarg`i printsipi bolip esaplanadi. 
Aytayiq din ha`m davlat ma`selesi. Bizge din davlatti davlat dinnen ajiratilg`an. Bilay dewimiz 
ma`mleket o`z nizamlarin qabil etkende birde ba`ndenin` yaki dinnin` talaplarina mass keliwi, 
kelmesligi menen esaplasiwg`a majbur emes. Sebebi Dinler O`zbekstan olarda-ideologiya, 
demokratiyaliq ja`miyette o`mirdin` ba`ri ten` qaraladi. Bir dinnin` shariyati ekinshisine ten` kelmewi 
ta`biyiy. Nizam buni ha`m isenim menen qaramastan ma`mlekettegi barliq puxaralar ushin birdey 
kushke iye.
Ha`zir biopasizlarda geyde qos qatindida jaqlap pikir bildirgen maqalalar kusheyedi. Individual nizam 
menen bekitken. Bul ma`selede pikir aytiw milliy mafkurag`a qarsi kelmewi ushin bir qansha 
jag`daylardi esapqa aliw za`ru`r. 
Konstituttsiyag`a baylanisli bizde erkek ha`m hayal ten` xuqiqli. Demek turmis quriw barisinda erkek 
ushin basqa, hayal ushin bir basqa ta`rtip ornatiw mumkin emes. Demokratiya usinin` menen qa`dirli.
Ekinshiden shariyatti to`rt qating`a deyin ruxsat berilgeni musilmanshiliq shariyatlari yag`niy farz 
emes. Demek majburiy emes. 
Ushinshiden O`zbekstanda tek musilmanlar jasamaydi. 
To`rtinshiden bul ma`selede xalqimizdin` mentalitetinede esapqa aliw kerek. Xaliq maqallarina eki 
qatin kundelikti qaralaydi. 
Bir qing`a eki pishaq siymas 
Bir uyge eki qatin 
Eki qatin alipsan` bir biylege qilipsan` 
Kunde uris bolsin desen` kundosh qil 
Maqtumquli zaman ma`deniyatinda xos qatinliqti qaralaydi. Abdulla Qodiriy «O`tken kunler»indegi 
romaninda Kumush sol kundeslerinen o`ldi. Zaynab og`an za`ha`r ishiredi. 
Mine usi ko`z-qaraslardan xos qatinliqti propaganda qiliw milliy mafkuramizg`a qarsi ekenligin 
ko`rsetedi.
Geyparalar ko`rkem do`retpe mafkuradan azat boliw kerek dep esaplaydi. Shora da`wirinde a`debiyat 
ha`m iskusstvo juda` idealg`a aydag`anliqtan sonday deydiler. A`lbette ko`rkem o`ner o`z nizamliqlari 
arqali jaratiladi ha`m sol nizamlardi esapqa alg`an halda analizlenedi. Biraq ko`p a`sirlik xalqimizdin` 
a`debiyat ulgilerinin` ta`nligi mafkurasiz sanaat asari boliwi mumkin emes. Ha`r qanday do`retiwshi 
belgili bir ideyani paydalaniw arqali qandayda bir mafkurani alg`a suredi.

---

12 
Milliy ideologiya pa`ninin` predmeti, maqseti ha`m waziypalari 
Ulli maqsetlerge eriiwge eski ideologiyaliq kisennen qutiliw, elimizde ideologiyaliq bosliqqa jol 
qoymaw, jat ideyalardin` hukiminen qorg`aniw, jetik insandi ta`rbiyalaw yag`niy O`zbekstannin` 
mustaqilligin bekkemlew, puxaralardi, a`sirese jas a`wladti milliy ideya ha`m g`a`rezsizlik ideologiyasi 
ruwhinda ta`rbiyalaw en` a`hmiyetli ma`selelerdin` birine aylandi. A`ne sonni esapqa alip O`zbekstan 
Prezidenti I.A.Karimov 2001 jil 18-yanvar`da «Milliy g`a`rezsizlik ideyasin a`melge asiriw boyinsha 
pa`rman shig`ardi». Bul pa`rmang`a muwapiq joqari ha`m orta arnawli oqiw orinlarinda, «Milliy 
g`a`rezsizlik ideologiyasi» pa`ni oqitilip jaslardi ruwhiy jaqtan ta`rbiyalawda juda a`hmiyetli sharag`a 
aylandi. Bunda en` da`slep ideya ha`m ideologiya tusinikleri, jat ha`m ziyanli ideyalardin` elimizge 
ta`siri, O`zbekstanda du`zilip atirg`an ja`miyet ha`m bul bag`darda milliy ideyanin` a`hmiyeti 
ma`seleleri so`z etiledi. Sonday-aq milliy g`a`rezsizlik ideologiyasinin` mazmuni tiykarg`i ideyalar, 
negizgi tusinikler ha`m printsiplerge a`hmiyetli orin berilgen. Sonday-aq bunda milliy ideya ha`m 
g`a`rezsizlik ideologiyasinin` jaslardin` sanasina sin`diriw jollari, usillari tuwrisindag`i ma`selelerde 
orin alg`an.