13
Ideologiya ha`m tsivilizatsiya olar arasindag`i tariyxiy baylanis
Reje
1. Tsivilizatsiya tu`siniginin` ma`nis mazmuni
2. Tsivilizatsiyaliq qatnas degen ne
3. O`zbekstan hm tsivilizatsiya
4. Tsivilizatsiya ha`m ideologiya
Tayanish tu`sinikler
tsivilizatsiya, ta`biyat, Misir, Batis, Shig`is provoslaviya,
arab islam tsivilizatsiyalari, Mamun
akademiyasi, ideologiya, besinshi tsivilizatsiya
A`debyatlar
1. I.A.Karimov Biz tanlagan yul
–
demokratik tarakkiet va marifatli une bilan xamkarlik joli. T.,
Uzbekiston 2003
2. I.A.Karimov Bizin` bas maqsetimiz demokratlastiriw jan`alaniw ma`mleketti modernizatsiya
ha`m reformalaw T., 2005
3. I.A.Karimov Joqari manauiyat
–
jenilmes kush N., Qarakalpakstan 2008
4. Mustakillik izoxli ilimiy - ommaviy lugat T., 2006
5. Ch.Aytmatov Shoxanov Plach oxotnika nad Alma ata Rauan 1996
14
Ideologiya ha`m tsivilizatsiya olardin` tariyxiy baylanisi
Tsivilizatsiya tu`siniginin` ma`nis mazmuni. Tsivilizatsiya latin tilinen cluvteis so`zi,
puqaraliq
degendi bildiredi.
Rimlikler bul ug`imdi «varvarliqlar» dep o`zleri atag`an basqa ma`mleketlerden ha`m xaliqlardin`
o`zlerinin` ayirmashilig`in ko`rsetiw maqsetinde qollang`an.
Yag`niy tsivilizatsiya olardin` tu`sinikleri boyinsha puqaraliq ja`miyeti qalaliq ma`deniyatti,
zan`ga tiykarlang`an basqariw ta`rtibi bar Rim imperiyasinin` rawajlaniw da`rejesin bildirgen.
Tsivilizatsiya atamasi ko`birek uliwma ma`deniyattin` sinonimi sipatinda qollaniladi ha`m adamlar
turmisi ha`m iskerligin sho`lkemlestiriwimizdin` tipleri ha`m formalari olardin` o`z-ara
mu`na`sibetlerinde, sonday-aq olar ta`repinen do`retilgen materialliq ha`m manaviy qa`driyatlarda
ko`rinetug`in ja`miyet taraxiyatinan belgili bir da`rejesin ko`rsetetug`in insannin` jag`imli
ku`shlerin ha`m uqiplilig`in an`latadi.
Bul ma`niste tsivilizatsiyani ja`miyet ha`m ma`mlekettin` o`zgeshe tipin belgileytug`in taiyg`iy
jag`day. Ol ja`miyettegi ekonomikaliq, milliy, ma`deniy, manauiy shart-sharayatlar ha`m
baylanislardin` o`zine xas a`hmiyetli tizimi dep belgilew mu`mkin.
«Tsivilizatsiya» tu`sinigi ja`rdeminde tariyxti u`yreniwdin` tiykarin alg`an ingliz tariyxshisi
A.J.Toinbi (1889-1975) ta`repinen 1934-1961- jillari baspadan shiqqan «Tariyxti an`law»
shig`armasinda islep shig`ilg`an.
Avtor tsivilizatsiyanin` o`zgesheligin da`slep tafakkur tarizinen ko`redi. Ol 54 a`debiyattin`
elementinde «tsivilizatsiyanin` qa`lbi, qani, limfasi, a`hmiyetin» ko`rsetiw tuwrali qag`iydani islep
shig`adi.
Toinbiydin` pikirinshe tsivilizatsiya geografiyaliq milliy diniy belgiler ha`m
basqa belgilerdi
uliwu`malig`i menen pariq qiliwshi ja`miyettin` tariyxiy ha`m jergilikli jag`dayin.
Olarg`a baylanisli ra`wishte ja`ha`n tariyxinda 21 tsivilizatsiyani ajiratadi. Bular misir, Xitay,
Batis, Uzaq shig`is, provoslav, slavyan, arab, Amerikanin` jetinshi xalifasi (maya, inkler, atstekler)
tsivilizatsiyali ha`m basqalar. Uliwma alimlar ta`repinen tsivilizatsiyanin` 15-20 dan 30 g`a deyingi
tu`rleri pariqlanadi.
Uliwma alg`anda ma`deniyat penen tsivilizatsiya ha`m bir biri menen baylanisli tu`sinikler.
Tsivilizatsiyag`a miynettin` ja`miyetlik joli menen bo`liniwi, qalalardin`
payda boliwi, jazba
ma`deniyattin` rawajlaniwdi, o`ner-ka`sip ha`m sawdanin` rawajlaniwi ja`miyet ha`m ma`mlekettin`
orninda jatadi.
Bizin` eramizdin` I-II a`sirlerinde ha`m jan`a eranin` I-min` jillig`inda diyxanshiliqtin`
rawajlaniwi, sharwashiliqtin` o`siwi, o`nermentshilikti, rawajlaniwi birikken qalalardin`
payda
boliwi jag`iw, ha`m manauiy ma`deniy tabislardi payda boliwina qollansa tsivilizatsiyag`a o`tiw
da`wirinin` en` da`slepki ja`miyetleri, ma`deniyati joqari diyxanshiliq degen ataq aldi.
Bayliqtin` ko`beyiwi neolit revolyutsiyasinin` tiykarg`i a`hmiyeti boldi diyxanshiliq ha`m
sharwashiliq o`nimlerinin` artiqsha boliwi imkaniyati tuwildi. Sol tiykarda qa`biyleler arasinda
o`nimlerdi tikkeley ayira baslaw payda boldi.
Tsivilizatsiyanin` geypara da`reklerde puxaraliq sotsialliq yag`niy a`skerler ha`m dindarlar
hu`kmransiz
–
ja`miyettin` o`z rawajlaniwinda jaratqan materialliq ha`m manauiy bayliqlarinin`
a`mde olardi ja`nede ko`beytip jetilistirip arw usillarinin` jiyintig`i.
Tsivilizatsiya insaniyat tariyxindag`i ush u`lken da`wirdin` en` keyingisi. Ol jag`iw payda
boliwshisi 5-6 million jil aldin baslandi. Jag`iw a`lemde bir g`ana tafakkur iyesi bolg`an insan islep
shig`aratug`in onin` tariyxiy ta`jriybesin ortag`a shig`arip onin` keleshek ushin rejelestirilgen
15
o`nimi yag`niy pikirin rejelestiriw mkaniyatin berdi ha`m onin` rawajlaniwin ha`r a`sir sayin
tezlestirdi. Ha`zirgi zaman uliwma ja`ha`n tsivilizatsiyasi XVI-XX a`sirler
dawaminda bazar
qatnaslari ha`m ekonomikanin` tez pa`t penen ja`ha`n boylap tarqatiliwi sol tiykarda xaliqlar
arasinda ekonomikaliq siyasiy ha`m ma`deniy baylanislardin` keliwi ha`m rawajlaniwi na`tiyjesinde
qa`liplesti. Uliwma ja`ha`n tsivilizatsiyasi pu`tkil insaniyatqa tiyisli uliwma jetiskenliklerdi sonin`
menen bir qatarda ha`r bir eldin` o`zine xas qa`siyetlerin sho`lkemlestirdi.
Tsivilizatsiya so`zi «a`skerlersiz ha`m ruwhaniyleriz ja`miyet degende marifatvarlar
ruxnamasinda o`mir, urissiz, ruhnaiyler, temirinen azat ja`miyet ushin XVI a`sirden
baslay alip
barlig`in gu`res bag`darinda pa`nge ha`m ma`deniyatqa kirdi.
Tsivilizatsiyanin` tariyxi urislar ha`m diniy nadanliqqa qarsi, du`n`yaliq ja`miyet ushin gu`res
tariyxi.
XX a`sirdin` ekinshi yariminda aldag`i pa`n texnikani ha`m texnologiya tiykarind is qurip,
o`zlerinde demokratik, insanparuar ja`miyet ha`m huqiqiy ma`mleket qurip atirg`an ma`mleketler
haqiyqiy tsiviliztsiya jolina shiqpaydi.
Tsiviliztsiya insaniyat taraqqiyatinin` jemisi ha`m sol waqittin` zaminidur.
Ol insaniyat
ja`miyetinin` juda nazik ta`repi bola waqit ta`repinen bes million jilliq insaniyat tariyxina bar jog`i
0,1 protsentin iyeleydi. Yag`niy nsaniyat o`zinin` basip o`tken jolinin` 99,9 protsenti dawaminda
jabayiliq ha`m varvarliq da`rejede o`mir su`rdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
