Eshniyazova O. T

Morfologik usul belgining ortiqlik darajasini ifodalashda qo’llanuvchi
intensiv forma baror predment belgi hususiyatini boshqa predmentdasi shunday
belgi-xususiyati bilan qiyos etilmagan holda ortiqligini ifodalashga xizmat etadi.
Bu turli ko’rinishlarga ega: a) so’zning birinchi ochiq bo’g’ini ajratilib, unda
keyingi bo’g’indagi birinchi (ochiq) bo’g’ini ajratilib, unda keyingi bo’g’indagi
birinchi undosh qo’shiladi-da, yopiq bo’g’in hosil qilinadi va ketidan to’liq
formasi qo’shilib aytiladi. Masalan: dum-dumaloq, pak-pakana. b) so’zning
avvalgi ikki tovushi (ba’zan bu - bir bo’g’inga to’g’ri keladi) ajratilib, unga p, m,
s tovushlari qo’shiladi-da, yopiq bo’g’in hosil qilinadi va ketidan asl o’zak
qo’shilib aytiladi: kap-katta misolllar kabi. v) so’z oldidan takrorlanuvchi qolip
bo’gin ikki (yopiq, ochiq) bo’g’indan iborat bo’ladi, ya’ni ajratib olingan ikki
tovush p tovush qo’shish orqali yopiq bo’g’in hosil qilinadi va unga yasama
bo’g’in-pa qo’shiladi: to’ppa-to’g’ri kabi.

Leksik usul bir necha turga bo’linadi: a) maxsus kuchaytiruvchi (juda,
eng, g’oyat, nihoyatda, bir, biram, tim, naq, zap va bo’lishsizlik ma’nosidagi
behad, benihoya, cheksiz, misilsiz kabi) so’zlar orqali ifodalanadi. b) takroriy
(juft) so’zlar vositsaida ifodalanadi. Bunday takroriy so’zlar ko’pincha ot
oldidan qo’llanadi. Takroriy so’zlar affikssiz yoki birinchi komponenti affiks
yoki yuklama olgan holda va har ikki komponent -day affiksi olgan holda
bo’lishi mumkin. Kamol baquvvat tishlari bilan yong’oqlarni qar-qurs chaqib,
oltin rangli barmoqday-barmoqday mayiz bilan yeya boshladi. (Oybek)

v) turlicha so’z birikmalari, ideomatik iboralar vositasida: Ellik yoshlardagi
haddan ziyod cho’tir bir kishi karovatdan oyoqlarini tushirib yotardi. (Oybek)