Eshniyazova O. T

bemaza, shirindan-shirin kabi yasaladi.
) sifat oldidan uning (bosh sifatning) bosh qismini qo’llash orqali: ko’k-ko’m-

2

3

ko’k, qizil-qip- qizil kabi. Bunda sifatning bosh qismidan so’ng p, m tovushlari
orttiriladi yoki sifat tarkibidagi biror tovush p, m bilan almashtirish orqali

1

1

yasaladi” .

”

Ravishlarda ham belgini darajalab, ifodalash hodisasi mavjud bo’lib,

xuddi sifatlardagi singari, qiyosiy daraja ravishdan so’ng –roq affiksini qo’shish
bilan yasaladi.

Orttirma daraja esa undan oldin juda, nihoyatda, g’oyat, eng, hammadan
so’zlarni keltirish bilan hosil qilinadi. Belgini darajalab ko’rsatish asosan holat
va miqdor ravishlariga xosdir. Ba’zan payt, o’rin ravishlari ham belgini

1

2

darajalab ko’rsata olishi mumkin” .

1
1

1
2


Yana bu kitobda sifat va ravish so’z turkumlaridan tashqari fe’l shakllari
qisman ravishdoshlarning daraja ko’rsatishi haqida ham ma’lumotlar berilgan
bo’lib, ular quyidagicha: ”Ravishdoshdan ba’zan belgining kamligi formasi ham
yasaladi. Bunga: o’ylab - o’ylabroq kabi misollar berilgan. Bu kitobda fe’l
shakllaridan yana biri sifatdosh shakli bo’lib, uning daraja ko’rsatishi haqida
ma’lumotlar berilmagan.

R.Sayfullayeva, B.Mengliyev, G.Boqiyeva, M.Qurbonova, Z.Yunusova,
M.Abuzalovalarning 2009-yilda chop etilgan “Hozirgi o’zbek adabiy tili”
kitobida daraja kategoriyasining alohida ta’rifi berilmagan. Faqat sifat va ravish
so’z turkumlari darajalari haqida ma’lumot berilgan. Daraja kategoriyasi, sifatda
belgi darajasiga ega. Daraja turli (geterogen) shakl yordamida hosil qilinadi:
chiroyli, chiroyliroq, juda chiroyli kabi.

Asliy sifatda belgining darajasini ifodalashga ko’ra 3 darajaga ajratilgan.

1

3

1

) oddiy daraja; 2) orttirma daraja; 3) ozaytirma darajalardir .
Bu kitobda ravish so’z turkumining va fe’l shakllaridan ravishdosh va

sifatdoshlarning daraja ko’rsatishi haqida ma’lumotlar berilmagan.
M.Hamrayev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X.G’ulomova,
Sh.Yo’ldoshevalarning 2007-yilda chop etilgan “Ona tili” kitobida sifat so’z
turkumi va ravish so’z turkumining daraja kategoriyasi haqida ma’lumotlar
berilgan.

”

Predmentdagi bir xil belgini miqdorga ko’ra nisbatlab farqlash hodisasi
sifat darajasi deyiladi. Sifatlarda 3 xil daraja bor.
) oddiy daraja; predmetning belgisi boshqa predmetdagi xuddi shunday belgiga

1

qiyos qilinmasa oddiy darajadagi sifat deyiladi. Oddiy darajadagi sifat belgining

me’yorda ekanini ko’rsatadi va u maxsus ko’rsatkichga ega bo’lmaydi.

2

) qiyosiy daraja; Predmet belgisining boshqa predmetdagi xuddi shunday

belgidan ortiq yoki kamligini ifodalaydigan sifatlar qiyosiy darajadagi sifat
deyiladi. Qiyosiy daraja quyidagi usullar bilan hosil qilinadi.

1

3


1

. Morfologik usul. Oddiy darajadagi sifatga – roq affiksini qo’shish yordamida

yasaladi. Bunda gap mazmunidan chog’ishtirish, qiyoslash ma’nosi anglashilib

turadi.

2

. Leksik usul. Qiyosiy darajadagi sifat oldidan sal, och, bir oz, xiyol, aytarli

so’zlarini keltirish bilan hosil qilinadi.

3

. Leksik- morfologik usulida daraja shakli picha kattaroq kabi yasaladi.

4

. Fonetik usul. Unlilar cho’zib, undoshlar esa ikkilantirib aytiladi. Misol: