1-tema. Psixofiziologiya predmeti hám waziypalari

Sha’rtli refleks signallari. Sirtqi ortaliqtin’ ya’ki organizm ishki jag’dayinin’ ha’r qanday o’zgeriwi belgili intensivlikke jetip, u’lken yarim sharlar qabig’inda qabil etilgennen son’ sha’rtli ta’sirlewshi bolip qaladi.
Tabiyati ta’repinen ha’r qiyli ta’sirler-dawislar (tonlar ha’m shawqinlar), jaqtiliq intensivligi,jaritilg’an narselerdin’ konturlari, ren’ler,iyisler,da’mli zatlar , terige tiyiw, basim,issi ya’ki suwiq ta’siri,bulshiq etlerdin’ teren’lik da’rejesi,qisqariwi ha’m bosasiwi, gewdenin’ fazadag’I jag’dayi,ishki organlar jag’dayi sonday-aq organizmde zatlar ha’m energiya almasiwinin’ o’zgeriwi sha’rtsiz ta’sirler menen birge qollanilg’anda olar sha’rtli reflekslerdin’ signallarina aylanadi. Solay etip , ekstroretseptiv,visseroretseptiv ha’m proprioretseptiv ta’sirlerdin’ ha’mmesi sha’rtli refleks signallari bolip qaliwi mu’mkin.
Sha’rtli refleks mug’dari sha’rtsiz ha’m sha’rtli ta’sirler kushine baylanisli ekenligi.Birdey sha’raytta haywandag’I sha’rtli refleks mug’dari onin’ ju’zege keliwi ushin tiykar bolg’an sha’rtsiz refleks ku’shine sonday-aq sha’rtli ta’sir ku’shine baylanisli. Misali; dawis benen ta’sir etip turip,iyttin’ ayaq terisine juda kushsiz elektr togi menen de ta’sir etilse ju’zege keltirip atirg’an sha’rtli refleks azzi, amanat bolip shig’adi. Egrer sha’rtli ta’sir ku’shli a’melge asirilsa ku’shlirek ha’m dawamliraq qorg’aniw refleksi ju’zege keledi.
Sha’rtli refleks mug’dari sha’rtli ta’sir ku’shine baylanisli ekenligin tekserip, sha’rtsiz stimuldin’ absolyut ku’shi emes, balki usi stimul tiykarinda ju’zege shig’atug’in qozg’aliw intensivligi sheshiwshi rol oynawi aniqlandi.
Sha’rtsi ta’sir ku’shi barqulla bir qiyli turg’anda sha’rtli refleks mug’dari signal ta’sirinin’ fizikaliq ku’shine baylanisli. Bul ku’sh qansha artiq bolsa, sha’rtli refleks so’nsheli ku’shli boladi.
I.P.Pavlov usi mag’liwmatlarg’a tiykarlanip, ku’sh nisbatlari nizamin ta’riyplep berdi. Bul nizam sha’rtli refleks mug’dari sha’rtli ta’sir ku’shine tuwridan tuwri baylanisli ekenligin isbatlap beredi. Biraq “ku’sh nizami” tek belgili shegarada a’mel qiladi- ha’r qanday sha’rtli ta’sir ushin ku’sh shegarasi bar, bul shegaradan otkennen son’ ta’sirdi ku’sheyttiriw sha’rtli reaksiyanin’ pa’seyiwine alip keledi.