1-tema. Psixofiziologiya predmeti hám waziypalari

Dem aliwdin’ ha’m gazler almasiwinin’ sha’rtli refleks joli menen o’zgeriwi. Haywanl;arda da adamlard da dem aliwdin’ sha’rtli refleks joli menen o’zgeriw mu’mkinligi V.M.Bexterev laboratoriyasinda u’yrenilgen. Tek sha’rtli ta’sirdin’ qollaniwi menen bir waqitta bir neshe ta’jriybe dawaminda bulshiq et xizmeti orinlang’anlig’I na’tiyjesinde o’kpe ventilyatsiyasinin’ sha’rtli refleks joli menen artiwi kislorodtin’ ko’p jutiliwi R.P.Olyanskaya baqlag’an. Bulshiq etlerdin’ islewine baylanisli bolg’an bul sha’rtli reflekstin’ fiziologiyaliq a’himiyetiorganizmdi jumisqa tayarlawdan ibarat. Jumisti baslawdan aldin, gazler almasiwinin’ ku’sheyiwi ha’m o’kpe ventilyatsiyasinin’ artiwi bulshiq et xizmeti waqtinda organizmnin’ ko’birek shidamli boliwina ha’m jumis qa’biletinin’ jaqsilaniwina ja’rdem beredi.
Basqa ishki organlar xizmetinin’ sha’rtli refleks joli menen o’zgeriwi. Tu’rli signallardi sha’rtli ta’sirler menen birge qollanip, ko’p g’ana ishki organlar xizmetin o’zgertiretug’in sha’rtli reflekslerdi ju’zege keltirse boladi. Talaqtin’ qisqariwi, tamirlardin’ tarayiwi, bu’yreklerde sidik ajiraliwinin’ kemeyiwi ha’ usig’an uqsas jag’daylarda payda bolatug’in sha’rtli refleksler usi taqilette ju’zege keltirilgen. Sha’rtli reflkesler sebepli organizmde ju’z beretug’in gormonal o’zgerisler izertlewshiler ta’repinen aniqlang’an.
Farmologiyaliq preparatlar ta’sirine tiyisli sha’rtli refleklser. Morfin ta’sirine sha’rtli refleks payda qiliw mu’mkinlgi I.P.Pavlov laboratoriyasinda aniqlang’an. Iyt organizmine morfin jiberilgennen son’ bir neshe minuttan son’ organizm funksiyalari quramali ra’wishte o’zgeredi. Silekey ajiraliwi,qusiw, defekatsiya, dem aliwdin’ o’zgeriwi, uyqi basiwi ha’m son’inda uyqilaw ju’zege keledi. Bir waqitta ha’m birdey sha’ra’yatta ko’p ma’ret (8-17 ku’n dawaminda) morfin jiberilse, joqarida ko’rsetilgen fiziologiyaliq ha’diyseler( silekey ajiraliwi,qusiw, dem aliwdin’ o’zgeriwi) de ipadalang’an sha’rtli refleks ta’jriybe sha’rayatinin’ ta’sirinde morfin jiberiwge tayarliq ko’riw ya’ki teri astina fiziologiyaliq eritpe jiberiwdin’ o’zinde-aq kelip shig’adi.
Basqa ko’p zatlar miy qabig’I yarim sharlarinin’ oraylarina tuwridan tuwri ya’ki refleks joli menen ta’sir etse olarg’a tiyisli sha’rtli reflekslerdi ju’zege keltiriw mu’mkin. Misali A.O.Dolin indiferrent ta’sirdi teri astina bulbokapnin jiberiw joli menen birge qolladi.Bul ta’sirlewshi 10-12 ma’rte ta’kirarlang’annan son’ bulbokapindan zaharleniwin sha’rt;I refleks joli menen gewdelentiretug’in bolip qaladi. Haywanda katalepsiya jag’dayi ju’z beredi, bulbokapininin’ o’zi ta’sir etkeni siyaqli katalepsiya jag’dayinda ayaqlar mumg’a uqsap qaladi., qa’legen jag’dayda sonday qatip qaladi, iytti tu’rli jag’dayg’a kiritse boladi. Bul ta’jriybelerdin’ ha’mmesi soni isbat etedi, sha’rtli refleks payda boliwi na’tiyjesinde xizmetti o’zgertirmeytug’in – qozg’almaytug’in ya’ki tormozlanbaytug’in birde bir organ joq. Organizmnin’ ha’rbir funksiyasin sha’rtli reflector ta’sirler menen ju’zege shig’airw, ya’ki tormozlaw mu’mkin. Ha’zirgi izertlewler bas miy u’lken yarim sharlarinin’ qabig’inda funksiyalardi basqariw imkaniyatlari u’lken ekenligin ko’rsetip beredi.