Ózbekístan respublíkasi joqari hám orta arnawli bíLÍmlemdíRÍw uázirlíGÍ

Zamarıqlar haqqında túsinik. Zamarıqlar (micota) - tómen ósimliklerdiń xlorofilsiz hám dúzilisi júdá hár túrli bolǵan eń úlken bólim esaplanadı. Zamarıqlar tayın organikalıq elementlar esabına jasaydı, yaǵnıy geterotrof organizm esaplanadı. Ádetde ósimliklerde, topıraqta, suwda, haywanlarda yamasa olardıń qaldıqlarında turmıs keshiredi. Azıqlanıw usılına qaray parazit hám saprofit zamarıqlarǵa bólinedi. Parazit túrde awqatlanıw tiri organizm esabına, saprofit halda azıqlanıw ólik organizm esabına baradı. Jer júzinde zamarıqlardıń adamlar hám haywanlar ushın zıyanlı hám paydalı bolǵan 100. 000 den artıq túri ushraydı. Ózbekstanda bolsa 3000 ge jaqın túri tarqalǵan. Zamarıqlar haqqındaǵı pán mikologiya dep ataladı.
Dúzilisi. Kópshilik zamarıqlardıń (birpara kletka ishki parazitlaridan tısqarı ) vegetativ denesi mitseliy kórinisinde, yaǵnıy azıqlanıw substrat sırtına yamasa ishine taralib, uchidan ósetuǵın jińishke ipcha - gifalardan ibarat. Gifalar qısqa yamasa uzın, ápiwayı yamasa shoxlangan, bir kletkalı yamasa kóp kletkalı, tarmaqlanǵan yamasa tarmaqlanbaǵan, bir yadrolı, eki yadrolı, kóp yadrolı boladı. Gifalarning eni 1 - 15 millimetr, boyı bolsa bir neshe metrge shekem bolıwı múmkin. Gifalar tiykarınan monopodial, bólekan simpodial ósedi. Gifalarning kletka qabıqı xitin statyasından tuzilgan. Gifalar to’planib mitseliy hosil qiladi. Zamarıqlardıń denesi yamasa mitseliysi substrat ishinde rawajlansa, endogen mitseliy, substrat maydanınan taraqqiy etse ekzogen mitseliy dep ataladı.
Kópshilik zamarıqlarda endogen mitseliy ushraydı. Bunday mitseliy azıq elementlar menen tolıq taminlanishga múmkinshilik beredi, hám de olardıń vegetativ denesin temperaturanıń keskin ózgeriwinen: suwıqta muzlab qalıwınan, ıssında qurib qalıwınan saqlaydı. Mitseliy kletkaları qabıq, sitoplazma hám yadrodan ibarat. Zamarıqlarda rezerv azıq elementlar retinde - glikogen, valyutin hám may tamshıları payda boladı.
Ayırım zamarıqlardıń vegetativ denesi quramalı dúzilgen bolıp, olardıń spora payda etiwshi organı miywe denede mitseliy gifalarining óz-ara tig’izlasip, birigip ósiwinen payda boladı.
Kóp zamarıqlardıń mitseliysi qolaysız sharayatta tınım dáwirin o’teydi jáne bul dáwir ótiw aldından anaǵurlım quriydi. Usınıń menen ol jaǵdayda fermentatsiya processleri de toqtaydı, lekin qolay jaǵdayǵa túsiwi menen ol jaǵdayda mitseliy yamasa mevatana payda boladı. Zamarıqlarda qoplovchi, ótkeriwshi toqımalar bolmaydı. Olarda tek shıǵarıwshı toqıma, geyparalarında sutli naylar boladı. Shıǵarıwshı toqımada oshlovchi element - dubil, hám de smolaga uqsas element shıǵarılıp turadı. Sutli naylarida uwlı zatlı element - alkaloidlar hám basqa elementlardı ushıratıw múmkin. Zamarıqlar bir jıllıq, eki jıllıq, hám de kóp jıllıq boladı. Zamarıqlardıń kóbisi eki jıllıq bolıp tabıladı. Mitseliylarning tiykarǵı bólegi substrat arasında jaylasıp, osmos nızamı tiykarında azıq elementlardı sıpab aladı.