|
Tábiyaat hám insannıń ómirindegi áhmiyeti. Zamarıqlardıń tábiyaatda áhmiyeti úlken. Olardıń saprofit wákilleri bakteriyalar menen birge, organikalıq elementlardı anorganik elementlarǵa aylandırıwda zárúrli rol oynaydı. Topıraqtaǵı organikalıq qaldıqlardıń mineral elementlarǵa aylanıwı topıraq ońimdarlıǵınıń asıwı, bakteriyalar menen zamarıqlar iskerligine baylanıslı.
Zamarıqlar, joqarı ósimlik túbiri menen birge simbioz túrde jasap mikoriza payda etedi. Mikoriza ósimliklerde mineral elementler hám azot menen azıqlanıw sharayatın jaqsılaydı.
Zammarrıq hám qalpoqchali zamarıqlar azıq-túlik retinde keń tutınıw etiledi. Quramında kóp muǵdarda belok bolǵanlıǵı ushın olar júdá to'yimli awqat esaplanadı.
Achituvchi zamarıqlar hár túrlı spirtli ishimlikler tayarlaw hám nan jabıwda isletiledi.
Topıraqta jasaytuǵınlıq zamarıqlar ósimlik qaldıqları (atap aytqanda, qıyın bóleklenetuǵın sellyuloza hám lignin) ni yemiradi hám minerallastıradı. Taxtalardı, tiykarınan, qara qayıń qabıǵınan tayarlanǵan material bólegin zamarıqlar yemiradi. Kópshilik zamarıqlar ósimliklerde túrli keselliklerdi qozǵatadı. Adamlar daǵı qatar kesellikler: kál, qirma temiretki hám basqalardı zamarıqlar qozǵatadı. Paydalı zamarıqlar da kóp. Penicullium hám Aspergillus gruppaına tiyisli zamarıqlardan vitaminlar, antibiotiklar, limon kislota hám steroid preparatlar alıwda paydalanıladı. Uyıtqı zamarıqları vino, nan, pivo tayarlawda isletiledi. Zamarıqlardan kóńshilikte, toqımashılıqta hám sanaattıń basqa tarmaqlarında qollanılatuǵın hár qıylı fermentler alınadı. Dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde zamarıqlar awqatqa isletiledi. Tutınıw etiletuǵın zamarıqlardıń túri júzden artıq. Bulardan kópshiligi qımbatlı bolıp, quramında belok elementları, vitaminlar hám fermentler bar. Zamarıqlar, tiykarınan, konservalap (qurıtıp, tuzlab, ziralab) tutınıw etiledi.
Zamarıqlar ósimlik, haywan hám adamlarda kesellik qozǵawtıw ózgeshelikine iye, azıq awqat ónimlerin buzadı. G'o'zada vilt hám shırıw keselliklerin payda etedi. Birpara zamarıqlar shıbın-shirkeyler sanın hám de kesellik tuwdıratuǵın (patogen) zamarıqlar rawajlanıwın susaytirishda unamlı áhmiyetke iye. vertitsillyoz solıwdı qozǵawtıwshı zamarıq jep joq qılıwshısı (antagonist) ga Trichoderma lignoram, Aspergilius, Penicillim hám basqalar kiredi.
Zamarıqlar topıraqta bakteriyalar, aktinomitsetlar hám mikroorganizmlar menen birgelikte organikalıq elementlardı bóleklab, sanitarlik wazıypasın atqaradı hám tábiyaatda elementlar aylanıwında qatnasadı. Usınıń menen birge tproqda ósimlik keselliklerin qozǵawtıwshı zamarıqlar toplanıp da qaladı. Monokultura nátiyjesinde ósimliklerdiń málim túrlerigagina qánigelesken zamarıqlar jıynaladı. Aspergilius, Penicillium, Mucor, Trichothecium, Rhizopus hám basqa gruppaǵa tiyisli birpara tur zamarıqlar urıwlardıń pilislashiga sebep bolıp, olardıń kógergishligin pasaytiradi. Kóplegen pilis zamarıqlar homashyoni saqlaw dáwirinde paxta talshıǵı sapasın buzadı. Birpara túrleri tutınıw etiledi (atap aytqanda, zammarrıq). Zamarıqlardıń fermentativ, antibiotik, júzimsik hám parazitlik qásiyetlerinen veterinariyada hám de ósimliklerdi zıyankes hám keselliklerden qorǵawda, sonıń menen birge, jeńil sanaatda, azıq-túlik hám farmacevtika sanaatında paydalanıladı.
Bir giramm topıraqta júz mıńsha hám bunnan da artıq zamarıq sporalari boladı. Ayqınki, olar oǵada kóp bolǵanı ústine tez ósip unar eken, topıraqta elementlar almasınıwında kata rol oynaydı. Zamarıqlar topıraqta bakteriyalar menen birge organikalıq elementlardı bóleklab, minerallar holiga keltiredi. Bul topıraqtıń ónimli bolıwında zárúrli faktor esaplanadı. Topıraqta bolatuǵın sol mikroskopik zamarıqlar, tiykarınan, pilisler, aspergillar hám nomukammal zamarıqlar turine kiredi.
Juqpalı keselliklerge sebep bolatuǵın zamarıqlardıń ishinde eń túpkiliklileri tómendegiler bolıp tabıladı: g'alla ósimlikleri ushın qorakuya hám tat zamarıqları, kartoshka ushın - kartoshka zamarıqı, tok ushın - mildyu baslawshısı (Plasmopara viticola), alma ushın - almanı chirituvchi zamarıq (Sclerotinia fructigena), saqlanatuǵın palız eginleriler ushın - Sclerotinia libertiana hám basqalar. Ósimliklerdiń keselleniwi sebepli jáhán xojalıǵına hár jılı jetetuǵın ulıwma zıyan bir neshe milliard dollarǵa baradı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
