Ózbekístan respublíkasi joqari hám orta arnawli bíLÍmlemdíRÍw uázirlíGÍ

ÓZBEKÍSTAN RESPUBLÍKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BÍLÍMLEMDÍRÍW UÁZIRLÍGÍ
ÁJINIYAZ ATINDAǴI NÓKÍS MÁMLEKTLÍK PEDAGOGÍKA ÍNSTÍTUTI

Tábiyiy pánler fakulteti

Botanika ekologiya hám onı oqıtıw metodıkası kafedrası
5110400-biologiya oqıtıw metodikası tálim baǵdarı 3-kurs talabasi
Tlewmuratova Nabira Farhadovnanin’ botanika páninen
KURS JUMISI

TEMA: AWIL XOJALIQ EGINLERINDE KESELLIK KELIP SHIG’IWINA SEBEP BOLIWSHI ZAMARRIQLAR
Ílmiy basshi b.i.k., dots: R.A.Eshmuratov
kafedra baslıǵı b.i.k., dots: R.A.Eshmuratov
Nukus 2022

MAZMUNI
KÍRÍSÍW

I BOB. Zamarıqlardıń ulıwma xarakteristikası.
1. 1. Zamarıqlardıń kóbeyiwi.
1. 2. Zamarıqlardıń túrleri.
II BOB. Paydalı zamarıqlar.
2. 1. Zamarıqlardıń paydalı tárepleri.
2. 2. Zamarıqlardıń sapası.
III BOB. Zamarıqlardıń sanaat hám xojalıq iskerligindegi áhmiyeti.
3. 1. Awıl xojalıǵında paydalaniletuǵın zamarıqlar.
3. 2. Zamarıqlardıń sanaat daǵı áhmiyeti.
3. 3. Zamarıqlar mikoriza retinde.
Juwmaq.
Paydalanılǵan ádebiyatlar.


KIRISIW
Zamarriqlar —Zamarriqlar ta’biyatta ken’ tarqalg’an ha’m u’lken a’hmiyetke iye. Olar ta’biyatta zatlar aylaniwinda qatnasadi. Bakteriyalar menen birgelikte organikaliq zatlardin’: o’simlik ha’m haywan qaldiqlarinin’ maydalaniwi tiykarinnan zamarriqlardin’ qatnasinda boladi.
Topiraqta ha’r qiyli zamarriqlar topari ushiraydi. Zamarriqlar saprofitler sipatinda ag’ash ha’m tamir qaldiqlarinda jasaydi. Bazi zamarriqlar joqari o’simlikler menen simbioz halda jasap, mikoriza payda qiladi. Zamarriqlar topiraqta jasap oni shirindi zatlar menen bayitadi, topiraq o’nimdarlig’in asiradi. Insan ha’m haywanat du’nyasi ushin aziqliq zatlardi jetkerip beredi.Zamarriqlar ju’da’ ken’ tarqalg’an bolip, ko’birek tog’aylarda ushiraydi.
Mikoriza-joqari da’rejeli o’simlikler tamiri menen zamarriqlardin’ simbioz o’mir keshiriwinnen ibarat. Qurg’aqliqta tarqalg’an ko’pshilik o’simlikler topiraqtag’I zamarriqlar menen birgelikte jasaydi.Mikorizanin’ du’zilisine ko’re eki tiykarg’I tu’ri ajiratiladi:sirtqi (ektotrof) ha’m ishki (endotrof).Ektotrof mikorizada o’simlik tamirinin’ ushqi bo’legi tig’iz qin ko’rinisindegi zamarriq micelliyi orap aladi.
Sirtqi mikoriza tiykarinnan tog’aylardag’I qayin’, yemen ha’m iyne japiraqli ag’ashlarda ushiraydi. Zamarriq ag’ash tamirinan uglevodlardi ha’m vitaminlerdi o’zlestiredi. Sonin’ menen birge topiraqtin’ gumusi (shirindi) quramindag’I beloklardi aminokislatag’a tarqatadi. Aminokislotalardin’ bir bo’legi o’simlik ta’repinnen o’zlestiriledi. Bunnan basqa zamarrioq ag’ashtin’ tamir sistemasinin’ sin’iriw bet ko’lemin ko’beytedi. Bul bolsa o’z gezeginde zu’ra’a’tsiz topiraqlarda o’sip atirg’an o’simlik ushin u’lken a’hmiyetke iye boladi.Ishki mikoriza ko’binese sho’p o’simliklerde ushiraydi.Biraq onin’ simbioz tirishilik etiwindegi roli haqqindag’I mag’liwmatlar jeterli emes. Geybir zamarriqlar parazit organizmler retinde o’simlik ha’m haywanlarda ha’rtu’rli keselliklerdi keltirip shig’aradi.Awqatqa paydalanatug’in zamarriqlar awqatliq a’hmiyetke iye.
Mikologiya-botanikanin’ bir bo’limi. Zamarriqlardin’ morfologiyasi, sistematikasi, biologiyasi, fiziologiyasin, bioximiyaliq ta’replerin, ekologiyasin, geografiyasin, filogenezin, sonday aq, olardin’ ta’biyatta hám adam turmısındaǵı áhmiyetin úyrenedi. Mikologiya fitopatalogiya, medicina, veterinariya hám basqa pánler menen baylanıslı.