Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги в. И. Зуев, О. Қодирхўжаев, М. М. Адилов, У. И. Акрамов сабзавотчилик ва полизчилик

21-расм. Отқулоқ Белвилский нави
Шивит – бир-йиллик ўсимлик, пояси ва барглари яшил, кучли ҳидга эга. Барглари 100 мг% гача С дармондорисини, 4-5 мг% каротин ва ўзига хос хид берувчи эфир мойини сақлайди. Пояси тик туради, сершох, усти текис, туксиз, баландлиги 0,3-1,2 м. Барги патсимон, шакли тухумсимон, пастки барглари, банди калта. Соябончаси 10-60 гулпоядан иборат. Ў;ув даври – товар сифатидаги маҳсулотни олгунча 25-30 кунни ташкил этади, уруғи 80-90 кунда пишади.
Ўзбекистонда шивитнинг «Узбекский-243» нави туманлаштирилган. Шивит – бир-йиллик ўсимлик, юқори қисми думалоқ, сершох, пояси тўғри, баландлиги 1 м ва ундан ортади.
Кашнич. Барги оч яшил илдиз бўғзидан чиққан банди узун, юқори қисми кўпданкўп майда бўлакчаларга бўлинган. Меваси ширин ўзига хос таъмга эга. Унда эфир (0,25-1%), мой (20%) шунингдек, крахмал, қанд ва бошқалар бор. Улардан қандолатчилик, атир-упа ва медитсина корхоналарида фойдаланилади. Овқатга ёш ўсимликнинг барглари тўпбарг бўлиш даврида ски навдалар пайдо бўла бошлаганда ишлатилади. У ўзида 200-210 мг% С дармондорини сақлайди. Униб чиққанидан сўнг 30-40 кун ўтгач барглари етилади, уруғи 90-100 кун ўтгач олинади (22-расм).
Райҳон - бир-йиллик ўсимлик, баландлиги 20-70 см. Пояси тўрт қиррали ёки думалоқ, асоси ялан ғоч бўлиб, сершох, юқориси садасифат юмшоқ, ранги қизғиш аралаш яшил. Барг банди тухумсимон, майда, катта барглилари узунчоқ ва бир мунча четлари кемтикли, ранги турли хил – яшил, яшилбинафша, бинафша ранг. Бинафша ранг пояларида, бандида, баргларида тўпгулида ҳам кузатилади. Гуллари оқ, пушти ёки бинафша рангда, поя учида тўпгул маҳсулот қилади. Оддий райҳон яхши ҳидга ва таъмга эга, шу сабабли қадимдан Ўрта Осиёда зиравор сифатида ишлатилади. Барглари ва юқори ён шохлари янгилигида ёки қуритилган ҳолда турли овқатларга, консерваларга, тузламаларга солинади (23-расм). Баргларида 0,08% гача эфир мойи, шунингдек, 9 мг% каротин, 150 мг% рутин, 10 мг% С дармондориси бор. Ўзбекистонда райҳоннинг маҳаллий навлари – райҳон, садарайҳон, йирик баргли райҳон ва майда баргли садарайҳон етиштирилади.