Xvii bob. Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati

Rasm 
Ta’lim 
bahosi 
Maqbul holat 
Muvozanat 
Tashqi 
foyda 
BOZOR 
MAQBUL 
Talab
(xususiy qiymat) 
Ijtimoiy qiymat 
(xususiy qiymat 
va tashqi foyda) 
Taklif
(xususiy xarajat) 
Ta’lim va
ijtimoiy maqbul holat
Ijobiy tashqi ta’sir bo’lganda, 
tovarlar ijtimoiy qiymati xususiy 
qiymatdan oshib ketadi. Shuning 
uchun, optimal miqdor Q
MAQBUL
, 
muvozanat miqdor Q
BOZOR
dan 
yuqori.
Ta’lim qiymati 

---

384 
buning ustida iqtisodchilar ko`pincha kelishishmaydi. 
Ba’zi iqtisodchilar texnologik yoyilishlar tarqaluvchi va shuning uchun 
hukumat eng ko`p yoyilish qiluvchi sanoatlarni qo`llab-quvvatlashi kerak deb 
ishontirishadi. Masalan, ushbu iqtisodchilar agar kartoshka chipslaridan ko`ra 
kompyuter chiplarini yaratishni ko`proq yoyilishga ega bo`lsa, unda hukumat 
kartoshka chipslari ishlab chiqarishdan ko`ra kompyuter chiplarini ishlab 
chiqarishni qo`llab-quvvatlashi kerak. Bunday ishni soliq kodeksi tadqiqot va 
rivojlanish sarfiga maxsus soliq imtiyozlari taklif qilish orqali cheklangan 
miqdorda bajaradi. Ba’zi boshqa davlatlat ko`p texnologik yoyilishlar taklif 
qiluvchi maxsus sanoatlarga subsidiya kiritish bilan chuqurroq e’tibor qaratadi. 
Texnologik sanoatni rivojlantirishga qaratilgan hukumatning iqtisodiyotga 
aralashuvi ba’zida 
sanoat siyosati
deb yuritiladi.
Boshqa iqtisodchilar sanoat siyosati to`g`risida salbiy fikrda. Garchi 
texnologik yoyilish umumiy bo`lsa-da, sanoat siyosatining muvaffaqiyati hukumat 
turli bozorlarda yoyilish hajmini o`lchashga qodir bo`lishini talab etadi. Bu o`lchov 
muammosi eng qiyinidir. Bundan tashqari, aniq o`lchovlarsiz, siyosiy tizim eng 
katta ijobiy tashqi ta’sirlardan ko`ra katta siyosiy ta'sirga ega bo`lgan sanoatlarni 
subsidiya qilishi mumkin. 
Texnologik yoyilishlar bilan shug`ullanishning yana bir usuli patent himoyasi 
hisoblanadi. Patent qonunlari ma’lum vaqt uchun o`zlarining ixtirolaridan mutlaq 
foydalanishini ta’minlab ixtirochilar huquqlarini himoya qiladi. Firma texnologik 
yangilik qiladigan bo`lsa, u g`oyani patentlab, o`zi uchun ko`p iqtisodiy foyda 
olishi mumkin. Patent huquqi firmaga ixtirosi ustidan 
mulk huquqini
berib tashqi 
ta’sir o`zlashtiriladi. Boshqa firmalar yangi texnologiyalar foydalanish istagida 
bo`lsa, ular ixtiro firmasidan ruxsat olishi kerak va unga royalti to`laydi. 
Shunday qilib, patent tizimi firmalarni texnologiyani rivojlantiradigan tadqiqot va 
boshqa faoliyat bilan shug`ullanishiga katta turtki beradi.