Xvii bob. Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati

Ijobiy tashqi ta’sirlar 
Muvozanat 
Maqbul holat 
Tashqi 
xarajat 
Taklif
(xususiy xarajat) 
Talab
(xususiy qiymat) 
Alyuminiy miqdori 
Alyuminiy 
bahosi 
Ijtimoiy xarajat (xususiy 
xarajat va tashqi xarajat) 
Ifloslanish va ijtimoiy maqbul 
holat 
 
Salbiy tashqi ta’sir, masalan 
ifloslanish, bo’lganda, tovarlar 
ijtmoiy xarajati xususiy 
xarajatdan oshib ketadi. Shuning 
uchun, optimal miqdor Q
MAQBUL
, 
muvozanat miqdor Q
BOZOR
dan 
past. 
BOZOR 
MAQBUL 
Rasm 

---

382 
Ba’zi faoliyatlar uchinchi shaxslarga ham harajatlar joriy qilsa ham, boshqalar 
bundan foyda olishadi. Masalan, ta’limni olaylik. Aksariyat hollarda, ta’lim 
foydasi xususiydir: ta’lim iste’molchisi yaxshi ishchi bo`lib yetishadi va shuning 
bilan yuqori maosh sifatida foyda oladi. Ammo ushbu xususiy foydadan tashqari, 
ta’lim ijobiy tashqi ta’sir hosil qiladi. Ulardan biri shuki, yaxshi ta’lim olgan 
odamlar ko`proq biladigan saylovchilar bo`lishadi, bu esa hamma uchun yaxshiroq 
hukumat bo`lishini anglatadi. Yana bir tashqi ta’siri shuki, ko`proq ta’lim olgan 
aholi past jinoyat darajasini anglatadi. Uchinchi tashqi ta’siri shuki, ko`proq ta’lim 
olgan aholi texnologik rivojlanishni va tarqalishini ta’minlaydi, bu esa hamma 
uchun samaradorlik va yuqori maoshga olib keladi. Ushbu uchta ijobiy ta’shqi 
ta’sir sabab, odamlar ko`proq ta’lim olgan qo`shnilari bor bo`lishini xohlaydi. 
Ijobiy ta’shqi ta’sirlar tahlili salbiy ta’shqi ta’sirlar tahliliga o`xshaydi. 3-
rasmda ko`ringanidek, talab chizig`i jamiyat uchun tovar qiymatini aks ettirmaydi. 
Ijtimoiy qiymat xususiy qiymatdan yuqori bo`gani sababli, ijtimoiy qiymat chizig`i 
talab chizig`idan yuqori bo`ladi. Maqbul miqdor ijtimoiy qiymat va taklif chizig`i 
(harajat) kesishgan nuqtada bo`ladi. Shunday ekan, ijtimoiy maqbul qiymat 
xususiy bozor aniqlagan miqdordan yuqori bo`ladi.
Yana bir marta, hukumat bozor ishtirokchilarini tashqi ta’sirni o`zlashtirishiga 
undab bozor muvaffaqiyatsizligini to`g`riirlashi mumkin. Ijobiy tashqi ta’sirlar 
holatidagi to`g`ri javob, xuddi salbiy tashqi ta’sirlar holatining teskarisi bo`ladi. 
Bozor muvozanatini ijtimoiy maqbul darajaga yaqinlashtirish uchun, ijobiy tashqi 
ta’sir subsidiya kiritishni talab qiladi. Aslida ham, bu hukumatni amaldagi 
siyosatining o`zginasi: ta’lim davlat maktablari va hukumat grantlari asosida 
subsidiya bilan ta’minlanadi. 
Xulosa qilish uchun:
salbiy tashqi ta’sirlar bozorlarni ijtimoiy zaruriyatdan 
ko`proq miqdorda ishlab chiqarishga undaydi. Ijobiy tashqi ta’sirlar bozorlarni 
ijtimoiy zaruriyatdan kamroq miqdorda ishlab chiqarishga undaydi. Bu muammoni 
yechish uchun, hukumat salbiy tashqi ta’sirli tovarlarga soliq solish va ijobiy tashqi 
ta’sirli tovarlarga subsidiya berish orqali tashqi ta’sirlarning o`zlashtirilishiga 
erishadi. 

---

383