X. O. Eshchanov kimyo qo’llanma

Osh tuzi oktaedr shakl
Kristall moddalarning zarrachalari fazoda aniq bir tartib bilan joylashadi. Agar zarrachalar tog’ri chiziqlar bilan birlashtirilsa, kristall panjara hosil bo’ladi. Kristall panjarada joylashgan zarracha o’rinlari kristall panjara tugunlari deyiladi. Kristall panjara tugunlarida joylashgan zarrachalar turiga qarab, atom, ion, metall, molekulyar kristall panjarali moddalarga bo’linadi.

Atom KP li moddalar—olmos, SiO₂, SiC, BN. Ular yuqori qattiqlikka ega va yuqori temperaturada suyuqlanadilar. Olmos 3500^oC da suyuqlanadi.

Ion KP li moddalar—barcha suvda eriydigan tuzlar, ishqorlar, ishqoriy oksidlar. Bunday tuzilishli moddalar eritmalari va suyuqlanmalari elektrni o’tkazadi.

Metall KP li moddalar—barcha metallar. Ularda plastiklik, elektr va issiqlik o’tkazuvchanlik mavjud. Qalayni sovutilsa (-40^oC gacha), kukunsimon holatga o’tadi va metall kristall panjara yo’qoladi. Metall kristall panjarani mustahkamligi, panjaradagi metalldagi toq elektronlar soniga bog’liq. M: Cr da 6ta toq elektron bor. U eng qattiq metall. Cs da 1ta toq elektron mavjud, uni sariyog’ kesganday pichoq bilan kesish mumkin.

Molekulyar KP li moddalar—yod-I₂, quruq muz-CO₂, oq fosfor—P₄, suv muzi—H₂O, azot—N₂, vodorod—H₂. Bunday tuzilishli moddalar nisbatan past temperaturada suyuqlanadi va qaynaydi. M: t_s(N₂)= -210 ^oC, t_s(O₂)= -183 ^oC t_q(H₂O)= 100 ^oC t_q((CH₃CH₂OH)=46^oC

Atom, ion, metall KP li moddalar nomolekulyar moddalardir. Molekulyar KP li moddalar esa molekulyar moddalardir.

Sof moddaga misol qilib olmosni aytish mumkin. Tabiatda sof moddalar juda kam uchraydi.

Aralashmalar 2 xil bo’ladi: gomogen va geterogen.