Kristal panjarasi, chiziqlarning kesishgan o’rinlarini panjara tugunlari

Kristall panjaralar turlari
Ko’pchilik qattiq moddalarning har bir zarrachasi fazoda ma’lum tartibda joylashgan bo’lib, ularni bir-biri bilan fikran birlashtiruvchi chiziqlar sistemasi moddaning kristal panjarasi, chiziqlarning kesishgan o’rinlarini panjara tugunlari deb ataladi. Shu tugunlarda moddalar zarrachalari joylashgan bo’ladi, zarrachalar tabiatiga qarab kristallarning 4 xili: molekulyar, ionli, atom va metall kristall panjaralar ma’lum.
Molekulyar kristall panjaralar tugunlaridagi molekulalarda qutbsiz yoki qutbli kovalent bog’lanish mavjud bo’lib, ularning atomlari orasidagi bog’lanish energiyasi molekulalar orasidagiga nisbatan mustahkam bo’lishi sababli, bunday kristallar suyuq holatga o’tganda ham ayrim-ayrim molekulalardan tashkil topgan bo’ladi. Kristal yoki suyuqlangan holatdan molekulalar orasida qo’shimcha dipol-dipol ta’sirlashuv ham yuzaga keladi.
Bundan kristall panjara hosil qiladigan moddalar past tyemperaturada qattiq holatga o’tishi mumkin bo’lgan (deyarli barcha organik moddalar), ba’zi anorganik moddalar (ammiak, uglerod(IV) oksid – “quruq muz”, suv, yod, galogenvodorodlar kristallari, oddiy gaz moddalar H₂, N₂, O₂, O₃, F₂, Cl₂, Br₂, CH₄, NO₂, SO₂ nodir gazlar, oq, fosfor, oltingugurt modifikasiyalari va boshqalar) ni ko’rsatish mumkin. Bunday kristallar moddalarning ba’zilari oddiy sharoitda suyuq holatga o’tmasdan bo’g’lanishi mumkin. Bunday moddalarga yod, naftalin, CO₂ va boshqalarni keltirish mumkin. Ular uchun xos bo’lgan umumiy hususiyatlar sifatida ulardagi kovalent bog’li molikulalar ishtirokida amalgam oshiriladigan molekulalararo bog’lanish oddiy kimyoviy bog’ energiyasiga qaraganda 100 martalar kuchsiz bo’lishi tufayli juda past tyemperaturalarda suyuqlanishi va qaynashi mumkin, ularda qattiqlik hususiyati deyarli bo’lmaydi. Ularga xos bo’lgan xususiyatlardan muhimlari – suvda kam yoki yomon eriydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi, suvdagi eritmalari elektr tokini o’tkazmaydi.