Kristal panjarasi, chiziqlarning kesishgan o’rinlarini panjara tugunlari

Metall kristall panjara qattiq holdagi metallar uchun xos bo’lib, panjara tugunla-rida musbat zaryadlangan metall ionlari joylashgan va ular orasida “daydi” elektronlar tartibsiz harakat vaziyatida bo’ladi. Bu elektronlar kristall tugunidagi metal ionlarini bog’lovchi vosita bo’ladi, bu elektronlar bir ion maydonida bo’lgan holatiga qaraganda, mumkin qadar ko’p markaz maydonida bo’lishi sistemani energetik afzalroq holatiga keltiradi. Har bir ion maydonida bo’lgan elektronning individual bog’lanish energiyasi oddiy kimyoviy bog’lanish energiyasidan zaif bo’lishiga qaramasdan, ular soni ko’p bo’lishi evaziga ahameyatga ega bo’lgan jamg’armaga aylanadi. Bunday elektronlarning tartibsiz harakati gaz molekulalari holatini aks ettirganligi sababli ularni “elektron gazi” deb ham yuritiladi. Metallarga xos bo’lgan elektr tokini yaxshi o’tkazuvchanlik shu “elektron gaz” harakati natijasi, issiqlik o’tkazuvchanlik esa, bunga qo’shimcha bo’lgan panjara tugunlaridagi ionlarning tyebranma harakati tufayli yuzaga keladi.
Metallarning muhim hususiyati – bolg’alanuvchanlik va cho’ziluvchanlikni “elektron gaz” modeli asosida quyidagicha tushuntirish mumkin: metallarning shunday hususiyatga ega bo’lishiga kristallning atomlar qatlami bir-biriga nisbatan siljishi natijasida, ionlar bir-biridan farq qilmaydigan bir turdagi zaryadli qurshovdan shunday atom ionlarining boshqa qurshoviga ko’chadi va metall kristall struktura shkastlanmaydi. Bunday holat ionli kristallarda batamon boshqacha tus oladi. Qatlamdagi bir kation o’z o’rnidan qo’zg’alganda teskari zaryadli anionga tortilishi o’rniga unga ta’sir yo’nalishi teskari bo’lgan itarishuv kuchlariga duchor bo’ladi, bu holat ketma-ket takrorlanadi va natijada kristall panjara noturg’unligi paydo bo’ladi. Ion kristall panjaralar bog’lanishga, kuch ostida ezilishga yoki boshqa ta’sirlarga chidamsiz hususiyatga ega bo’lishiga olib keladi.