X. O. Eshchanov kimyo qo’llanma



Download 8,46 Mb.
bet26/26
Sana31.12.2021
Hajmi8,46 Mb.
#260549
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26
Bog'liq
2 5426850551847455118

Asoslarni olinishi:

  1. Suvda eriydigan asoslarni olinishi quyidagicha bo’ladi.

  1. 2Li+2H2O=2LiOH+ H2↑ j. 2NaCl+2H2O= 2NaOH+H2↑+Cl2↑ (elektroliz)

  2. 2Na+2H2O= 2NaOH+H2↑ k. CaBr2 +2H2O= Ca(OH)2+H2↑+ Br2 (elektroliz)

  3. Ca+2H2O= Ca(OH)2+H2↑ l. Na2CO3+Ca(OH)2= CaCO3↓+ 2NaOH

  4. Ba+2H2O= Ca(OH)2+H2↑ m. 2Na3PO4+3Ba(OH)2= Ba3(PO4)2↓+ 6NaOH

  5. Li2O+H2O=2LiOH n.K2SiO3+Ca(OH)2=CaSiO3↓+ 2KOH

  6. Na2O+ H2O=2NaOH o.CH3COONa+H2O=C2H6+CO2+H2+NaOH (elektr)

  7. CaO+H2O=Ca(OH)2 p. Tl2SO4+Ba(OH)2= BaSO4↓ + 2TlOH

  8. BaO+H2O= Ba(OH)2

  9. Tl2O+H2O=2TlOH

2. Suvda erimaydigan asoslarni quyidagicha olish mumkin.

a. CuSO4+2KOH=Cu(OH)2↓+K2SO4 e. MnCl2 + 3TlOH=3TlCl+ Mn(OH)2↓

b. FeCl2+2NaOH=Fe(OH)2↓+ 2NaCl f. TiCl3 + 3NaOH= Ti(OH)3 + 3NaCl

c. CrSO4+2LiOH= LiSO4+Cr(OH)2↓ g. 4Fe+3O2+6H2O= 4Fe(OH)3

d. 2Cu(OH)2+CH3CHO=2CuOH↓ +CH3COOH+H2O

3. Amfoter asoslarni asosan amfoter metallarning tuzlariga ishqor eritmalarini ta’sir ettirib olinadi.

a. BeCl2+2NaOH=2NaCl+ Be(OH)2↓ g. Fe(NO3)3 + 3NaOH = Fe(OH)3↓ + 3NaNO3

b. Al2(SO4)3+6KOH=2Al(OH)3↓+ 3K2SO4 h. SnCl2 + 2KOH = Sn(OH)2↓ + 2KCl

c. AlCl3+3NaOH= Al(OH)3↓+ 3NaCl i. CrBr3+ 3LiOH = Cr(OH)3↓+ 3LiBr

d. ZnSO4+2KOH= Zn(OH)2↓+ K2SO4

e. Pb(NO3)2+2RbOH= Pb(OH)2↓+2RbNO3

f. AlCl3+ 3NH4OH= Al(OH)3↓+ 3NH4Cl

Ishqor miqdori ortiqcha olinsa, hosil bo’layotgan amfoter asos ishqor bilan ta’sir- lashib eritmada eriydigan birikma (kompleks birikma) hosil qiladi va natijada amfoterasoslarning cho’kmasi hosil bo’lmasligi mumkin.

a. AlCl3+4NaOH(ortiqcha)=Na[Al(OH)4]+3NaCl.

b. ZnSO4+4KOH(ortiqcha)= K2[Zn(OH)4]+K2SO4

c. Pb(NO3)2+4RbOH(ortiqcha)= Rb2[Pb(OH)4]+2RbNO3

Alyuminiy gidroksid va qo’rg’oshin gidroksidlarni olishning qulay usuli, uning suvda eriydigan tuzlariga ammiakli suv ta’sir qildirish hisoblanadi.Ammiak eritmasini ortiqcha olish hech qanday muamo chiqarmaydi, chunki alyuminiy ammiakli kompleks birikmalar hosil qilmaydi.

AlCl3+ 3NH4OH= Al(OH)3↓+ 3NH4Cl

(CH3COO)2Pb+ 2NH4OH= Pb(OH)2↓+ 2CH3COONH4



Asoslarning fizik xossalari: Asoslarning ko’pchiligi qattiq moddalar. NH4OH faqat eritmada mavjud bo’la oladi. Amoter asoslar suvda erimaydi, ishqoriy va kislotali sharoitli eritmalarda eriydi. Ishqoriy asoslar toza holda rangsiz va oq kristallar holatida bo’ladi. Ko’pchilik asoslar oqish rangda bo’ladi. Ba’zi asoslar esa o’ziga xos ranglarga ega.

Cu(OH)2-havorang, CuOH-sariq rangli, Fe(OH)3-qo’ng’ir rangli, Ni(OH)2-yashil rangli, Cr(OH)3- yashil rangli, Cr(OH)2-sarq rangli, Marganes metagidroksid-MnO(OH)-qora rangli, Co(OH)2- to’q binafsha rangli. Asoslar(Ishqorlardan tashqari) issiqlik ta’sirida suyuqlanmasdan parchalanib metall oksidi va suv hosil qiladi.

Suvda eriydigan asoslar ionlarga dissostsiyalanib OH-- gidroksil ionlarini hosil qiladi va ishqoriy muhit yuzaga keladi. Ishqoriy sharoitda muhitni aniqlovchi indikatorlar turiga qarab har xil rangga o’zgaradi.Masalan: lakmus-ko’k, fenolftalein- qizg’ish-pushti, metilsariqi(metiloranj)-sariq.
Asoslarni kimyoviy xossalari


  1. Asoslar issiqlik ta’sirida parchalanadi.

  1. Cu(OH)2 = CuO + H2O d. Al(OH)3 = AlO(OH) + H2O (2000C gacha)

  2. Fe(OH)2 = FeO + H2O e. 2Al(OH)3 = Al2O3 + 3H2O

  3. Mg(OH)2 = MgO + H2O f. Zn(OH)2 = ZnO + H2O

  1. Kislotalar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi.

  1. NaOH+HNO3=NaNO3+H2O g. Al(OH)3+ 2HClO3=Al(OH)(ClO3)2+2H2O

  2. KOH+ H2SO4= KHSO4+H2O h. Al(OH)3+ 3HClO3= Al(ClO3)3+3H2O

  3. 2KOH+ H2SO4=K2SO4+2H2O i. 2Mg(OH)2+ H2SO4= (MgOH)2SO4 + 2H2O

  4. Ca(OH)2+HCl=Ca(OH)Cl+H2O j. Mg(OH)2+ H2SO4= MgSO4+2H2O

  5. Ca(OH)2+2HCl=CaCl2+2H2O

  6. Al(OH)3+ HClO3=Al(OH)2ClO3+H2O

3.Amfoter asoslar ishqorlar bilan ham reaksiyaga kirishadi.

a. 2KOH+Zn(OH)2=K2[Zn (OH)4] e. 2LiOH+Sn(OH)2=Li2[Sn (OH)4]

b. NaOH(suyul)+Al(OH)3= Na[Al (OH)4] f. 3NaOH+ Fe(OH)3= Na3[Fe (OH)6]

c. 2NaOH+Be(OH)2= Na2[Be (OH)4] g. KOH(suyul)+ Cr(OH)3= K[Cr (OH)4]

d. 3NaOH(kons)+Al(OH)3=Na3[Al(OH)6] h. 3KOH(kons)+ Cr(OH)3=K3[Cr(OH)6]

4.Ishqoriy asoslar ba’zi metallmaslar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladilar.

a. 2NaOH+Si+H2O=Na2SiO3+2H2↑

b. 4NaOH (kons.) + Si (amorf) = Na4SiO4 + 2H2↑

c. 6KOH+3S=K2SO3+2K2S+3H2O

d. 2LiOH(sovuq)+Cl2= LiClO+LiCl+H2O

e. 6LiOH(issiq) + 3Cl2= LiClO3+5LiCl+3H2O

f. 3NaOH(kons.) + P4 + 3H2O(sovuq) = 3Na(PH2O2) + PH3↑

g. 8NaOH(kons.) + P4 + 4H2O = 4Na2(PHO3) + 6H2↑

h. 6NaOH + 4F2 = OF2↑ + 6NaF + O2↑ + 3H2O

5.Ishqoriy asoslar amfoter metallar bilan ta’sirlashadilar.

a. 2NaOH + 2Al + 6H2O = 2Na[Al(OH)4] + 3H2↑

b. 2(NaOH ·H2O) + 2Al = 2NaAlO2 + 3H2↑ (400-500°C)

c. 2NaOH + Zn + 2H2O = Na2[Zn(OH)4] + H2↑

d. 2NaOH(suyul.,sovuq.) + Zn + 2SO2 = Na2S2O4 + Zn(OH)2↓

e. 2KOH + Sn + 4H2O = K2[Sn(OH)6] + 2H2 ↑

f. Pb + 2NaOH + 2H2O = Na2[Pb(OH)4] + H2↑

6. Ishqoriy asoslar ishqoriy metallar bilan ta’sirlashib ishqoriy metall oksidlar hosil qiladi.

a. 2NaOH(qattiq) + 2Na = 2Na2O + H2 (600°C)

b. 2KOH + 2K= 2K2O + H2 (4500C)

7. Asoslar nordon tuzlar bilan reaksiyaga kirishib o’rta va qo’sh tuzlar hosil bo’ladi.

a. NaOH (kons.) + NaHCO3 = Na2CO3 + H2O e. KOH+KHSO3=K2SO3+H2O

b. KOH+ KHSO4= K2SO4 + H2O f. LiOH+ Li2HPO4=Li3PO4+H2O

c. Cu(OH)2+ 2KHSO4=K2Cu(SO4)2 +2H2O

d. Fe(OH)2+2NH4HSO4=(NH4)2Fe(SO4)2+2H2O

Asoslarning ishlatilishi

Kalsiy gidroksid-Ca(OH)2- so’ndirilgan ohak nomi bilan ma’lum. Qurilish xomashyosi sifatida ishlatiladi. Kalsiy gidroksidning tiniq to’yingan eritmasi “ohakli suv” deyiladi.

Natriy gidroksid (NaOH) -kaustik soda, o’yuvchi natriy nomlari bilan sanoat va texnikada, neftni tozalashda ishlatiladi.

Kaliy gidroksid (KOH) -(o’yuvchi kaliy) – organik sintezlarda, kimyoviy analizlarda va ko’p sohalarda ishlatiladi.

Alyuminiy va magniy (Al(OH)3 –Mg(OH)2) gidroksid aralashmasidan tayyorlangan suspenziya tibbiyotda hazm qilish sistemasini normallashtirish uchun dori sifatida ishlatiladi.

Ammoniy gidroksidning (NH4OH) 25% li eritmasi “novshadil spirt” deyiladi. Novshadil spirt tibbiyotda xushga keltiruvchi sifatida ishlatiladi.



Kislotalar

Kislotalar deb- tarkibida metall atomiga o’rin almasha oladigan vodorod atomlari va kislota qoldig’idan iborat moddalarga aytiladi.

Umumiy fo’rmulasi- Hn K. n-kislota negizi ya’ni metall bilan o’rin almasha oladigan vodorod atomlar soni.

Masalan, HCl bir negizli, H2SO4 ikki negizli. Sababi HCl ning bitta vodorod atomi metall bilan o’rin almashadi.

2Na+2HCl= 2NaCl+H2

2Na+ H2SO4=Na2SO4+H2

H4P2O7 –to’rt negizli, H3PO4 –H3BO3-H3AsO4 - uch negizli, H2S-H2CO3 -H2Cr2O7-H2C2O4-H3PO3-ikki negizli, HNO3-HCN- HN3-HJ-HPO3-H3PO2- bir negizli.

Dissotsiyalanish nazariyasi bo’yicha qaraladigan bo’lsa, kislota deb- suvli erituvchida eriydigan modda eritmada H+-ionini hosil qiladigan moddalarga aytiladi.

HCl= H+ +Cl- H2SO4 = 2H+ + SO42- HClO4= H++ ClO4-

Eritmada hosil bo’lgan H+ ioni suv molekulasi bilan birikib H3O+ -gidroksoniy kationini hosil qiladi.

H+ + H2O = H3O+

Luys nazariyasi bo’yicha esa, kislota deb – har qanday elektroakseptorlik xossasini namoyon qiluvchi moddalarga aytiladi.

H+ -kationi bitta bosh elektron orbitalga ega, ya’ni elektroakseptorlik xossasiga mavjud.

Odatda eritmada H+ -kationi mavjudligi eritma kislotali muhitga ega bo’lishini ta’minlaydi.

Cu2+ kationida to’rtta bosh orbital bor. Demak mis kationi ham kislotali xossaga ega.



Kislotalarning suvdagi eritmasi indikatorlarga ta’sir etib, ularning rangini tegishlicha o’zgartiradi. Lakmusni –qizil, fenolnaftaleinni –rangsiz, metiloranjni -qizg’ish rangga bo’yaydi.




Kislotalarning olinishi

    1. Vodorod asosida olish.

a. H2 + Cl2 = 2HCl (hν-yorug’lik, temp. Sanoat usuli) c. H2 + F2 = 2HF

b. H2 + S= H2S d. H2 + J2 = 2HJ

2. Kislotali oksidlar bilan olish.

a. SO2 + H2O= H2SO3 f. P2O5+ H2O = 2HPO3 ( xona temperaturasi)

b. SO3+ H2O = H2SO4 g. P2O5+ 3H2O = 2H3PO4 (issiq sharoitda)

c. N2O5+ H2O =2HNO3 h. Cl2O7 + H2O = 2HClO4

d. 2NO2+ H2O = HNO2+ HNO3 i. CO2+ H2O = H2CO3 ( past harorat, yuqori bosim)

e. 4NO2+ O2 + 2H2O= 4HNO3 j. N2O3 + H2O = 2HNO2



WO3, SiO2, CrO3 lar suv bilan bevosita reaksiyaga kirishib kislota hosil qilmaydi.


      1. Tuzlarga kuchli kislotalar ta’sir ettrib olish.

  1. NaCl + H2SO4 = NaHSO4+ HCl↑ g. K2S+ 2HCl=2KCl+ H2S↑

  2. 2NaNO3 + H2SO4 = Na2SO4 + 2HNO3 h. Pb(NO3)2+ H2S= PbS↓ + 2HNO3

  3. NaJ + H2SO4 = NaHSO4 + HJ↑ i. HCOONa+ H2SO4= 2HCOOH+Na2SO4

  4. Na2SiO3+ 2HCl=2NaCl+H2SiO3↓ j. 2NaF + H2SO4 (kons) = Na2SO4 + 2HF↑

  5. 2H3PO4 + 3ZnSO4 = 3H2SO4 + Zn3(PO4)2↓

  6. 2H3PO4+3Cu(NO3)2= 6HNO3+Cu3(PO4)2↓

      1. Ba’zi tuzlarini elektroliz qilish orqali olish.

a. 2CuSO4+ 2HOH= 2Cu+ 2H2SO4 + O2↑ b. 4AgNO3 + 2HOH= 4Ag+ 4HNO3 + O2↑

5. Metallmaslarni oksidlovchi moddalar va kislotalar ishtirokida olish.

a. 11P4 + 60CuSO4 + 96H2O = 24H3PO4 + 20Cu3P↓ + 60H2SO4 (00C)

b. P4 + 10CuSO4 + 16H2O = 4H3PO4 + 10Cu↓ + 10H2SO4 (qaynatish)

c. P + 5HNO3 (60%) = H3PO4 + 5NO2↑ + H2O

d. 3P + 5HNO3 (30%) + 2H2O = 3H3PO4 + 5NO↑

e. P4 + 6H2SO4 (kons.) = 4H2(PHO3) + 6SO2↑

f. S + 6HNO3 (kons., 60%) = H2SO4 + 6NO2↑ + 2H2O

g. S + 2HNO3 (40%) = H2SO4 + 2NO↑

h. H2 + CuSO4 = Cu↓ + H2SO4 ( 1800C., P)

i. Cl2 + H2O = HClO + HCl

j. 2Cl2 + 2H2O = 4HCl + O2 ( yorug’likda yoki qaynoq sharoit)

6. Tuzlarni gidroliz qilib olish.

a. Al2S3+ 6HOH= 2Al(OH)3 + 3H2S↑

b. NO2HSO4+HOH= H2SO4 + HNO3↑

c. HgCl2 + 2H2O (nam) = 2Hg2Cl2 + 4HCl + O2↑



d. SnCl2 (kons) + H2O = SnCl(OH)↓ + HCl
Kislotalarning kimyoviy xossalari

  1. Kislotalar metallar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi.

  1. H2SO4 (suyul) + Zn = ZnSO4 + H2↑

  2. 5H2SO4 (kons) + 4Zn = 4ZnSO4 + H2S↑ + 4H2O

  3. H2SO4 + Fe = FeSO4 + H2↑

  4. 2HNO3 (60%) + Na = NaNO3 + NO2↑ + H2O

  5. 4HNO3 (suyul., 30%) + 3Na = 3NaNO3 + NO↑ + 2H2O

  6. 10HNO3 (suyul., 20%) + 8Na = 8NaNO3 + N2O↑ + 5H2O

  7. 12HNO3 (разб., 10%) + 10Na = 10NaNO3 + N2↑ + 6H2O

  8. 10HNO3 (juda suyul., 3%) + 8Na = 8NaNO3 + NH4NO3 + 3H2O

  9. 4HNO3 (kons.) + Cu = Cu(NO3)2 + 2NO2↑ + 2H2O

  10. 8HNO3 (suyul.) + 3Cu = 3Cu(NO3)2 + 2NO↑ + 4H2O

  11. 2HCl + Cr = CrCl2 + H2↑

  12. 2HCl + Fe = FeCl2 + H2↑

  13. 3HCl (kons.) + HNO3 (kons.) + Au = AuCl3 + NO↑ + 2H2O

  14. 4HCl (kons.) + HNO3 (kons.) + Au = H[AuCl4] + NO↑ + 2H2O

  15. 12HCl(kons.) + 4HNO3 (kons.) +3Pt = 3PtCl4 + 4NO↑ + 8H2O

  16. 18HCl(kons.) + 4HNO3 (kons.) + 3Pt = 3H2[PtCl6] + 4NO↑ + 8H2O

3HCl+HNO3-zar suvi yoki podshoh sharobi.



  1. Metall oksidlari va gidroksidlari bilan reaksiyalarga kirishib tuzlarni hosil qiladi.

  1. Li2O + 2HCl (suyul.) = 2LiCl + H2O

  2. 2HCl + CuO = CuCl2 + H2O

  3. 4HCl (kons.) + MnO2 = MnCl2 + Cl2↑ + 2H2O

  4. 8HCl + 2MnO2 = 2MnCl3 + Cl2↑ + 4H2O ( etanolli muhitda -630C)

  5. H2SO4 + ZnO = ZnSO4 + H2O

  6. 2HNO3 + CuO = Cu(NO3)2 + H2O

  7. 6HNO3 (suyul.) + Fe2O3 = 2Fe(NO3)3 + 3H2O

  8. 3HNO3 + Al(OH)3 = Al(NO3)3 + 3H2O

  9. H2SO4 + 2Fe(OH)3 = [Fe(OH)2 ]2(SO4) + 2H2O

  10. H2SO4 + Fe(OH)3 = Fe(OH)(SO4) + 2H2O

  11. 3H2SO4 + 2Fe(OH)3 = Fe2(SO4)3 + 6H2O

  12. H2SO4 (suyul.) + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O

  13. H2SO4 (kons., sovuq.) + NaOH = NaHSO4 + H2O

  14. HCl + NaOH = NaCl + H2O

  1. Ba’zi tuzlar bilan ta’sirlashib, kislotalar o’z tuzlar hosil bo’ladi.

  1. 2HNO3 + K2S = 2KNO3 + H2S↑

  2. 2HNO3 + CaCO3 = Ca(NO3)2 + CO2↑ + H2O

  3. 2HNO3 + K2SO3 = K2SO4 + 2NO2↑ + H2O

  4. 2HNO3 (suyul.) + 3K2SO3 = 3K2SO4 + 2NO↑ + H2O

  5. 2HNO3 + 2KI = KNO3 + I2↓ + NO2↑ + H2O

  6. 2HNO3 (kons., qaynoq.) + (NH4)2SO3 = (NH4)2SO4 + 2NO2↑ + H2O

  7. H2SO4 + Na2CO3 = Na2SO4 + CO2↑ + H2O

  8. H2SO4 (kons.) + NaCl = NaHSO4 + HCl↑

  9. 2H2SO4 (98%) + 2KMnO4 = 2KHSO4 + Mn2O7 + H2O

  10. 2H2SO4 (96%) + K2Cr2O7 = 2KHSO4 + 2CrO3↓ + H2O

  11. H2SO4 (suyul.) + Pb(NO3)2 = PbSO4↓ + 2HNO3

  12. HCl (kons., sovuq.) + NaCN = NaCl + HCN↑

  13. 4HCl (suyul.) + 4KI + O2 = 2I2↓ + 4KCl + 2H2O (xona temp. yorug’likda)

  14. HCl + AgNO3 = HNO3 + AgCl↓

  15. H3PO4 (kons.) + NaNO3 = NaPO3 (Мadrella tuzi) + HNO3 + H2O

  16. H3PO4 (suvsiz.) + NaCl = NaPO3 + HCl + H2O

  17. 2H3PO4 + 3CuCl2 = 6HCl + Cu3(PO4)2↓

  18. H3PO4 + FeCl3 = 3HCl + FePO4↓

  19. 2H3PO4 + 3CaCl2 = Ca3(PO4)2↓ + 6HCl

  20. H2S + FeCl2 = 2HCl + FeS↓

  21. H2S + 2AgNO3 = 2HNO3 + Ag2S↓

  22. H2S + Cu(NO3)2 = 2HNO3 + CuS↓

  23. H2S + Ag2SO4 = H2SO4 + Ag2S↓

  24. H2S + CuSO4 = H2SO4 + CuS↓

  1. Kislotalar ba’zi metallmaslar bilan ta’sirlashadi.

  1. H2SO4 (kons.) + F2 = SO4 + 2HF

  2. 2H2SO4 (kons., sovuq.) + 4H2 = S (kolloid) + SO2 (р.) + 6H2O

  3. 2H2SO4 (kons., issiq) + C (grafit)= CO2↑ + 2SO2↑ + 2H2O

  4. HNO3 + F2 = FNO3 + HF

  5. 4HNO3 (kons., issiq) + C = CO2↑ + 4NO2↑ + 2H2O

  6. 4HNO3 + 3Si = 3SiO2 + 4NO + 2H2O

  7. 6HCl + P4 = 2PH3 + 2PCl3

  8. 6HCl(kons.) + 3I2 + 2HNO3 (kons.) = 6ICl + 2NO↑ + 4H2O

  1. Kislotalar ammiak bilan reaksiyaga kirishib ammoniyli tuzlar hosil qiladi.

    1. HCl + NH3 = NH4Cl

    2. H2SO4 + NH3 = NH4HSO4

    3. H2SO4 + 2NH3 = (NH4)2SO4

    4. HNO3 + NH3 = NH4NO3

    5. H3PO4 + 3NH3 = (NH4)3PO4

    6. CH3COOH + NH3 = [CH3COONH4 ] CH3CN + 2H2O

    7. H2S + 2NH3 (suyuq.) = (NH4)2S (-400C)

    8. H2S + NH3 = NH4HS (00C)

Eng muhim kislotalar

Sulfat kislota- rangsiz, og’ir moysimon, yopishqoq suyuqlik. Zichligi 200C da 1,84 gr/sm3 ga teng. Suvda eriganda kuchli issiqlik ajraladi. 3400C da qaynaydi. Sulfat kislota o’zida ko’p miqdorda oltingugurt (VI) oksidni eritib oleum hosil qiladi. Sulfat kislotani ustiga ozroq suv solinsa , kislota tezda qizib qaynaydi va suyuqlik ichida bosim ortib ketishi natijasida kislota idishni yorib yuboradi. Shuning uchun kislota eritmasini tayyorlashda suvga kislota astalik bilan solinadi.


Sulfat kislota juda gigroskopik ya’ni o’ziga namni yutadi. Shuning uchun laboratoriya ishlarida qurituvchi sifatida ishlatiladi. Hatto glyukoza molekulalaridan suvni hosil qilib chiqarib sulfat kislota qatlamiga o’tkazadi va uglerodlar grafitga aylanadi.

Sanoatda sulfat kislota olish uchun xomashyo prit –FeS2 va boshqa kolchedanlar –( MeSn),

oltingugurt hisoblanadi. Kolchedanlar yoqilib, yonishdan hosil bo’lgan SO2- gazi katalizator ishtirokida oksidlanadi va oltingugurt (VI) oksidi -SO3 hosil qilinadi va tozalanib, suyultirilgan-60-70% sulfat kislota eritmasiga (ona eritmaga) yuttiriladi.

Sulfat kislota ishlab chiqarishda sulfat kislotalarning xar xil konsentratsiyali (70%, 97,5-98%, oleum) eritmalari hosil qilinadi. Bundan tashqari oleum (H2SO4*nSO3) ham olinadi.



Nitrat kislota—toza holatda rangsiz, yorug’likda qo’ng’ir tusga kiruvchi, suvda yaxshi eruvchi suyuqlik. Uning zichligi 200C da 1,5 gr/sm3 ga teng bo’lib, -410C da muzlaydi. Nitrat kislota laboratoriyada uning tuzlaridan olinadi.

NaNO3+ H2SO4=NaHSO4+ HNO3

Sanoatda ammiakni katalitik oksidlash orqali olinadi.

4NH3 + 5O2 = 4NO↑ + 6H2O (800°C, kat. Pt/Rh)

2NO + O2 = 2NO2

4NO2+ O2+2H2O→4HNO3

Konsentrlangan nitrat kislota Al, Cr, Fe kabi metallar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaganligi uchun, nitrat kislota ko’pincha alyuminiy idishlarda saqlash va tashish imkonini beradi.

Nitrat kislota farmakalogiyada, bo’yoqlar olishda, portlovchi moddalar olishda, organik sintezlarda ishlatiladi.



Tuzlar

Tuz deb—metall atomi va kislota qoldig’idan tarkib topgan murakkab moddalarga aytiladi.

MenKis n-negizlilik.

Tuzlar tarkibiga ko’ra o’rta, nordon, asosli, aralash, qo’sh, kompleks tuzlarga bo’linadi.



O’rta tuzlar: NaCl, NH4NO3, K2SO4, Na2CO3, FeCl3, Al2(SO4)3, AgNO3, CuSO4, KJ, K3PO4.

Metall nomi+ kislota qoldig’i. Natriy nitrat—NaNO3, Alyuminiy sulfat—Al2(SO4)3.

Nordon tuzlar: NaHCO3, KHSO4, K2HPO4, KH2PO4.

Metall nomi+gidro+kislota qoldig’i. Natriy gidrokarbonat—NaHCO3, Kaliy gidrofosfat-- K2HPO4, Kaliy digidrofosfat-- KH2PO4.

Asosli tuzlar: Mg(OH)Cl, [Al(OH)2]2SO4, Fe(OH)NO3, Ba(OH)ClO3.

Metall nomi+gidrokso+kislota qoldig’i. Magniy gidroksoxlorid--Mg(OH)Cl,

alyuminiy digidroksosulfat--[Al(OH)2]2SO4, bariy gidroksoxlorat-- Ba(OH)ClO3.



Aralash tuzlar: CaClOCl, FeClNO3, AlBrSO4.

Metall nomi+ Kislota qoldiqlari nomlari. Kalsiy xlorid-gipoxlorit-- CaClOCl, temir(II) xlorid-nitrat, alyuminiy bromid-sulfat-- AlBrSO4.

Qo’sh tuzlar: KAl(SO4)2*12H2O, (NH4)2Fe(SO4)2, NH4Cr(SO4)2, Na2KPO4.

Metallar nomi+ kislota qoldig’i nomi. Kaliy-alyuminiy sulfat-- KAl(SO4)2, Ammoniy-temir(II) sulfat--(NH4)2Fe(SO4)2.

Kompleks tuzlar: Na[AlCl4], Na[AuCl4], K3[Fe(CN)6], K4[Fe(CN)6], Na[Au(CN)2].

ligant soni va nomi+markaziy atom nomi va valentligi+metall nomi.

gеksatsianotеmir(II) kaliy—K4[Fe(CN)6], gеksatsianotеmir(III) kaliy —K3[Fe(CN)6], tetraxloroalyuminiy natriy –Na[AlCl4].

Kompleks tuzlarni barchasi suvda eriydi va dissosiyalanadi.

K4[Fe(CN)6] 4K+ +[Fe(CN)6]4- Na[AlCl4] Na++ [AlCl4]-



Tuzlarni olinishi:




X. TUZLAR GIDROLIZ









------Bunday tuzlar kation bo’yicha gidrolizga uchraydi.






------Bunday tuzlar anion bo’yicha gidrolizga uchraydi.







PCl3+3HOHH3PO3+3HCl

PCl5+4HOHH3PO4+5HCl

ICl5+3HOHHIO3+5HCl

ICl7+4HOHHIO4+7HCl


XI. Oksidlanish –qaytarilish reaksiyalari.

XI. 1. Elementlarning oksidlanish darajasi.

Elementning elektron berganini yoki olganini ko’rsatuvchi son –oksidlanish daraja deyiladi.

Agar element elektron yo’qotgan bo’lsa, oksidlanish daraja qiymati musbat bo’ladi.

Element elektron olgan bo’lsa, oksidlanish daraja qiymati manfiy bo’ladi.

Cu+2O-2, K+2O-2, S+6O3-2

Cu0 Cu+2 + 2e O0+2eO-2

Oddiy moddadagi elementlarning oksidlanish darajalari nolga teng.

O20, P40, O30

Murakkab modda tarkibidagi elementlarning oksidlanish darajalari yig’indisi nolga teng.

H2+O-2 +1•2 +(-2)=0 H+N+5O3-2 +1+5+(-2•3)=0

O’zgarmas valentli elementlarning oksidlanish darajalari qiymatlari ham doimiy bo’ladi.

H+, metallar bilan birikmalarida H-, O-2, F2O+2

ishqoriy metallar –Me+, Li+, Na+, K+, Cs+

ishqoriy-yer metallari Me+2, Mg+2, Ca+2, Ba+2. Al+3. Sulfid guruhda—S-2, fosfid guruhda—P-3, nitrid guruhda—N-3.

Oksidlanish darajalari ma’lum elementlar orqali elementning oksidlanish darasini topiladi.




(NH4)+2Crx2 O-27 2(+1)+2X+7(-2)=0 X=+6


Na2S2O3---
XI.2. Oksidlovchi va qaytaruvchilar.





Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tenglash








































CuCl2Cu+Cl2






2NaCl+2HOH  2NaOH+H2+Cl2



Ishqorlar va kislorodli kislotalar eritmalari elektroliz qilinganda suv elektrolizga uchraydi.

(LiOH, NaOH, KOH, HNO3, H2SO4, HClO3)

2H2O2H2+O2

Ishqoriy metallarning kislorodli kislotalar bilan hosil qilgan tuzlari eritmalari elektroliz qilinganda suv elektroliz bo’ladi.

(LiNO3, Na2CO3, K2SO4, (NH4)2SO4, Ca(NO3)2, Na2SO3, Ba(NO3)2, KClO3.)


2H2O2H2+O2

d-element metallarining kislorodli kislotalar bilan hosil qilgan tuzlari eritmalari elektroliz qilinganda elektrodlarda metall, kislorod va eritmada kislota hosil bo’ladi.

2Cu(NO3)2+2HOH2Cu+4HNO3+O2

4AgNO3+2HOH4Ag+4HNO3+O2

2FeSO4+2HOH2Fe+2H2SO4+O2






m—elektrolizga uchragan modda massasi[gr], I—tok kuchi[A], t-vaqt[sekund], E—kimyoviy ekvivalent, Q—elektr miqdori[Kl], k—elektrokimyoviy ekvivalent, C—elektr sig’imi[F].

Elektroliz jarayonida anod(+) elektrod yemirlishi kuzatiladi. Shuning uchun anod sifatida inert elektrodlar grafit, platina, oltin ishlatiladi.




Sanoatda elektroliz jarayoni orqali Al, Na, K, Cl2, H2, NaOH, H2O2 kabi moddalar olinadi.

2Al2O34Al+3O2

2NaCl2Na+Cl2 (801oC)

2KCl2K+Cl2

2NaCl+2HOH2NaOH+H2+Cl2
2NH4HSO4(NH4)2S2O8+H2

(NH4)2S2O8 +HOHH2O2+(NH4)2S2O7




Asosiy kimyoviy formulalar.

%С=

Э=

А=Э.В

Dн2=

%С=

2n2

n2

n+l

Dx=

%С=

L=

D=

См=

Сн=

Vt2=Vt1. .

m=

См=

%С=

m=V*Р

m=

%С=

V=

m=

V1H1=V2H2

РV=nRT

N=


Q=У * t

T=

T=T0+t0



T=

T=





O’NLI LOGARIFMLAR JADVALI.





0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

0,00

0,04

0,08

0,11

0,15

0,18

0,20

0,23

0,26

0,28

2

0,30

0,32

0,34

0,36

0,38

0,40

0,42

0,43

0,45

0,46

3

0,48

0,49

0,51

0,52

0,53

0,54

0,56

0,57

0,58

0,59

4

0,60

0,61

0,62

0,63

0,64

0,65

0,66

0,67

0,68

0,69

5

0,70

0,71

0,72

0,72

0,73

0,74

0,75

0,76

0,76

0,77

6

0,78

0,79

0,79

0,80

0,81

0,81

0,82

0,83

0,83

0,84

7

0,85

0,85

0,86

0,86

0,87

0,88

0,88

0,89

0,89

0,90

8

0,90

0,91

0,91

0,92

0,92

0,93

0,93

0,94

0,95

0,95

9

0,95

0,96

0,96

0,97

0,97

0,98

0,98

0,99

0,99

0,996

10

100




























Download 8,46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26



Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha

yuklab olish