X. O. Eshchanov kimyo qo’llanma

X=(I+E)/2

Elektromanfiylik tushunchasini Poling fanga olib kirgan. Odatda nisbiy elektromanfiylik qiymati ishlatiladi. NEM Li elementiga nisbatan hisoblangan.

NEM=X/ X_Li

Nisbiy elektromanfiyligi eng yoqri qiymatli element F-ftor.

Элементларнинг нисбий электроманфийлиги.

	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII
1	H 2.1										He -
2	Li 0.97	Be 1.47	B 2.01	C 2.5	N 3.07	O 3.5	F 4.1				-
3	Na 1.01	Mg 1.23	Al 1.47	Si 1.74	P 2.1	S 2.6	Cl 2.83				Ar -
4	K 0.9	Ca 1.04	Sc 1.2	Ti 1.32	V 1.45	Cr 1.56	Mn 1.6	Fe 1.64	Co 1.70	Ni 1.75
	Cu 1.75	Zn 1.66	Ga 1.82	Ge 2.02	As 2.20	Se 2.48	Br 2.74				Kr -
5	Rb 0.89	Sr 0.99	Y 1.11	Zr 1.22	Nb 1.23	Mo 1.3	Tc 1.36	Ru 1.42	Rh 1.45	Pb 1.35
	Ag 1.42	Cd 1.46	Jn 1.49	Sn 1.72	Sb 1.82	Te 2.01	J 2.21				Xe -
6	Cs 0.86	Ba 0.97	*La 1.08	Hf 1.23	Ta 1.33	W 1.4	Re 1.46	Os 1.52	Jr 1.55	Pt 1.44
	Au 1.42	Hg 1.44	Tl 1.44	Pb 1.55	Bi 1.67	Po 1.67	At 1.9				Rn -
7	Fr 0.86	Ra 0.97	**AC 1.00	*-лантаноидлар: 1,08-1,44 **-актиноидлар: 1,00-1,20

Баъзи элементларнинг орбитал радиуслари (нм)

Элемент атоми	Орбитал радиус	Элемент атоми	Орбитал радиус	Элемент атоми	Орбитал радиус
H He Li Be B C N	0,053 0,029 0,159 0,104 0,078 0,062 0,052	O F Ne Na Mg Al Si	0,045 0,040 0,035 0,171 0,128 0,131 0,107	P S Сl Ar K Ca Sc Ti	0,092 0,081 0,072 0,066 0,216 0,169 0,157 0,148

Турли заррачаларнинг ион радиуслари, (нм)

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

Ион

Rион

H^- F^- Cl^- Br^- I^- O^-2 S^-2 Se^-2 Te^-2

0.154 0.133 0.181 0.196 0.220 0.132 0.174 0.191 0.211

Li^+ Na^+ K^+ Rb^+ Cs^+ Cu^+ Ag^+ Au^+ Au^3+

0.068 0.097 0.133 0.149 0.165 0.098 0.126 0.137 0.085

Be^2+ Mg^+2 Ca^+2 Sr^+2 Ba^+2 Zn^+2 Cd^+2 Hg^+2

0.034 0.066 0.099 0.112 0.134 0.083 0.103 0.112

B^+3 Al^+3 Ga^+3 Jn^+3 Tl^+3 Sc^+3 Y^+3 La^+3

0.023 0.057 0.062 0.092 0.105 0.083 0.106 0.122

C^+4 Si^+4 Ge^+4 Sn^+4 Pb^+4 Ti^+4 Zr^+4 Hf^+4

0.015 0.039 0.044 0.074 0.084 0.064 0.087 0.086

N^+5 P^+5 As^+5 Sb^+5 Bi^+5 V^+5 Nb^+5 Ta^+5

0.011 0.034 0.047 0.062 0.074 0.048 0.069 0.068

S^+6 Se^+6 Te^+6 Cr^+6 Mo^+6

0.029 0.042 0.056 0.052 0.062

Cr^+7 Br^+7 I^+7 Mn^+7 Tc^+7

0.026 0.039 0.050 0.046 0.056

Kimyoviy bog’lanish turlari. Kimyoviy

bog'lanishning ba’zi xususiyatlar. Gibridlanish.

Qutbli va qutbsiz molekulalar.














Misol: H₂, N₂, O₂, O₃, P₄, Cl₂, F₂, J₂. CS₂ , CJ₄,.

Misol: H₂O, NH₃, HCl, N₂H₄, H₂O₂, H₂SO₄, HNO₃, HF.







Donor-akseptor bog’lanish bor bo’lgan birikma va ionlar: HNO₃ -1ta, NH₄⁺ -1 ta, H₃O⁺-1ta, [Cu(NH₃)₄]²⁺ -4ta, N₂O₅-2ta, CO-1ta, K₃[Fe(CN)₆]-3ta, K₄[Fe(CN)₆]-4ta, Na[Al(OH)₄]-1ta,

Ion bog’lanish

Ion bog’lanish elektromanfiyligi keskin farq qiluvchi elementlar orasida vujudga keladi.

Misol: NaCl, KF, K₂O, NaOH, NH₄ClO₄, CaCl₂, K₂S, NaH, KH, NH₄NO₃, K₃[Fe(CN)₆]




Vodorod bog’lanish

Vodorod bog’lanish 2 xil: tashqi va ichki molekulyar.

Tashqi molekulyar—H₂O, HNO₃, para-xlor fenol, gidroxinon, H₂O₂, para-nitro fenol, bir atomli spirtlar(ROH).



Ichki molekulyar—H₂SO₄, HO-CH₂CH₂-OH, HO-CH₂-CHOH-CH₂-OH, orta-xlor fenol, orta nitro fenol, salitsil aldegid.




Metall bog’lanish

Erkin elektronlar vositasida metall ionlari orasida vujudga kelgan bog’lanish--metall bog’lanish deyiladi.

Metallarda erkin elektronlar mavjud bo’lganligi sababli, ular elektr va issiqlikni yaxshi o’tkazadilar, metall yaltiroqlikga ham egalar. M: Na, K, Cu, Au, Ti, Fe, Zn, Al, Pb.

Metall bog’lanish eng kuchli metall Cr hisoblanadi.
Bog’ qutbli lekin molekulasi qutbsiz moddalar: BF₃, BCl₃, CS₂, CO₂, BeH₂, SO₃, CCl₄, SiF₄, PF₅, CH₄.

Sababi: Molekuladagi qutbli bog’lar fazoda simmetrik joylashsa, molekula qutbsiz bo’ladi.



Gibridlanish.

Atom orbitallarning qo’shilib, shakl va energiya jihatdan bir xil ko’rinishga kelishi –gibridlanish deyiladi.

Gibridlanishni Poling 1937-yilda fan olib kirgan. Gibridlanishda atom orbitallar soni o’zgarmaydi.

sp—gibridlanish: s+p= 2sp hosil bo’ladi. Valent burchak bog’ 180^o ni tashkil qiladi.

M: BeH₂, BeCl₂, CO₂, CS₂, C₂H₂, HCN, N₂,

sp²-gibridlanish: s+2p=3 sp² orbital hosil bo’ladi. Valent burchak bog’ 120^o ni tashkil qiladi.

M: BF₃, H₃BO₃, C₂H₄, H₂CO₃, SO₂, SO₃, NO, NO_2, N₂O₅, CH₂O, CH₃COOH, (COOH)₂ ,C₆H_6.

sp³—gibridlanish: s+3p= 4ta sp³ orbital hosil bo’ladi. Valent burchak bog’ 109,28^o ni tashkil qiladi.

M: H₂O, H₃O⁺, NH₃, NH₄⁺, N₂H_4, CH₄, H₂SO₄, HClO₄, HClO, SiO₂, H₄SiO₄, Na[AlCl₄], K[Al(OH)₄], H₃PO₄, H₂O₂, B₂H₆, P₄O₁₀.

dsp²—gibridlanish: d+ s+2p = 4 ta d sp² orbital hosil bo’ladi. Valent burchak bog’ 90^o ni tashkil qiladi. Molekula tekis kvadrat fazoviy shaklni hosil qiladi.

M: [Cu(NH₃)₄]²⁺, [Au(NH₃)₄]³⁺, [Pt(NH₃)₄]²⁺.