Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

qo'yilgan 
tajriba kuzatishlaridan 
aniq ma‟lumot olib bo„lmaydi. 
Tasodifiy yo„l 
qo‟yilgan 
xato ko„p jixatdan variantlar va kuzatishlar soniga 
bog„liqdir. Shuning uchun yo„l qo'yilgan tasodifiy xatolarni yo„qotish uchun va 
aniqlik darajasini oshirish uchun ko„rsatkichlaming o„rtachasi topiladi. Misol 
uchun, variant yoki kaytariqlar bo„yicha hosildorlik ma‟lumotlariko„shilib, 
variant yoki kaytariqlar soniga bo„linib, o„rtacha hosildorlik topiladi. 
Tasodifiy xatoliklarning miqdorini tajribalarda kamaytirish uchun 
kuzatishlar va kuzatilayotgan o„simliklar sonini oshirish kerak. Bunday holat 
fenologik kuzatishni amalga oshirish uchun o„simliklami ajratishda ham ko„rildi. 
100 dona o„simlikni bir joyda tanlagandan ko„ra 2-5 joydan tanlansa bir joyda 
tanlangansa yo„l qo‟yiladigan tasodifiy xatolik kamroq bo„ladi. 
Nazorat savoilari 
/. 
Tajriba dalasiga qo 'yiladigan andoza talablar? 
2.
 
Tajriba dalasining tipikligi deb nimaga aytiladi? 
3.
 
Bir farqlilik prinsipi deb nimaga aytiladi? 
4.
 
Dala tajribasida uchraydigan asosiy xatoliklar?

---

38 
Dala tajribasini olib borish. Dala tajribalarini tashkil etish, tuproq va 
o„simlik na‟munalari olish 
Tajriba olib borishda-tajriba uchun yer tayyorlash eng muhim va 
mas‟uliyatli tadbirlardan biri hisoblanadi.Tajriba dalasi bir qator talablarga javob 
berishi lozim.Bu talablarga : tajriba dalasining tipikligi, agroximik, agrofizik, 
meliorativ xususiyatlarining bir xilligi, bir xil o„tmishdosh ekinlardan keyin 
eqilishi, sizot suvlarining joylashishi, relefi bir xil boMishi lozim. 
Tuproq xossalarini o„rganish uchun tajriba dalasining turli joylarida konvert 
usulida beshta joydan , ikkita qatlamdan (xaydalma va xaydalma osti) jami 10 
tuproq namunalari olinadi. Olingan tuproq namunalari asosida tuproqning 
agrofizik, agrokimyoviy va meliorativ xossalari aniqlanadi. 
Tajriba olib borishda va dala tanlashda shunngdek dalaning kattaligi va 
tuzilishiga e‟tibor berilishi lizim. Ya‟ni, bunda barcha variant va qaytariqlami 
dalaga jaylashtirilishi hisobga olinadi. Masalan ekish me‟yori 
3,
3.5, 4, 4.5, 5, 5.5, 
6
mln.ga boMgan 7 ta variantdan iborat dala tajribasi uchun 
yer tanlashimiz lozim. 
Tajribada har bir variantning maydoni 100 m
2
, ya‟ni eni 3.6 metr, uzunligi 
27.8 metrdan iborat. Tajriba 4 ta qaytariqda olib borilsa va barcha qaytariqlar bir 
yarusda joylashtirilsa tajriba uchun quyidagicha dala maydoni ta‟lab etiladi. 
Tajribada jami variantlar 7 x 4 = 28 ta delyankada joylashtiriladi va bunda 
delyankaning eni 28 x 3.6 = 100.8 metmi tashkil etadi.Dalaning ikki tomonidan 5 
metrdan 10 metrdan ximoya maydoni ajratiladi. Demak, tajriba dalasining 
umumiy kengligi 111 metmi tashkil qiladi. Har bir delyankaning uzunligi 28 
metrdan iborat. Ximoya maydoni uchun 5x2 = 
10
metr, o„q ariq va tashlama ariqlarlar uchun 2 mert, yoMaklar uchun 2 metr 
ajratiladi. 
28+ 10 + 2 + 2 = 42 metr Biroq, sug„oriladigan 
sharoitda har bir egatning uzunligi 70 - 80 metrdan kam boMmasligi maqsadga 
muvofiq. Demak , tajriba dalasining umumiy maydoni 0.8- 1.0 gektami tashkil 
qiladi. Agar har bir delyankaning maydoni 200 m
2
boMganda bu ko„rsatkich ikki 
barobar yuqori, ya‟ni 
1.6
- 
2.0
gektarni tashkil qiladi. 
Ilmiy tadqiqotlarda o„rganilayotgan variantlarga to„g„ri baho berishda 
miqdoriy kuzatishlaming ahamiyati katta. Buning uchun ma‟lum bir tartibda 
o„rganilayotgan variantlaming hisobli maydonlaridan o„simlik na‟munalari 
olinadi. Na‟munalar asosan 3 hit usulda , ya‟ni diogonal , konvert va aylana 
shaklida olinadi. Tajribada variantlar bo„yicha na‟munalar olish tartibi 3- rasmda 
keltirilgan. 

---

39 
Variantlar 
bo„yicha 
tuproq 
va 
o„simlik 
na‟munalari 
olinishi 
mumkin.Tuproq na‟munalari maxsus bur yordamida tuproqning xaydalma 
0-
30 sm va xaydalma osti 30-50 sm qatlamlaridan 200-300 gram miqdorda 
olinadi. 
0
„simlik na‟munalari esa 
10-20
dona o„simliklardan olinadi.