Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

Dala tajribasida qaytariqlarni joylashtirish 
Dala tajribalari natijalari natijalari ma‟lum darajada tajribaning to„g„ri 
ko„yildishi , tajriba dalasida qaytariqlarning va qaytariqlarda variantlami to„g„ri 
joylashtirilishiga bogMiq . Qaytariq va variantlar tajriba dalasida ma‟lum 
qonuniyat asosida joylashtiriladi , ya‟ni tajriba maydonidagi ozgina boMsada 
unumdorlik bo„yicha farq hamma variant va qaytariqlarga teng taqsimlanishi 
kerak . 
Dala tajribasida qaytariqlar asosan 2 xil usulda joylashtiriladi: 
1.
Yoppasiga (bir chekkadan); 
2.
Tarqoq holda ( sochma) ; 
Tuproq unumdorligi bir xil bo„lib , eskitdan sug„oriladigan maydonlarda 
qaytariqlar bir chekkadan , ya‟ni yoppasiga joylashtiriladi. 
Dala tajribasida hamma qaytariqlarni bitta maydonga sigMirishning imkoni 
boMmasa yoki yangitdan o„zlashtirilgan , maydonning turli qismlarida tuproq 
unumdorligi har xil boMgan hollarda qaytariqlar sochqin holda joylashtiriladi. 
Hamma qaytariqlarni bitta maydonga joylashtirishning imkoni boMmaganda va 
qaytariqlar soni 4 tadan ko„p boMganda birorta qaytariqni yonidagi maydonga 
joylashtirish mumkin. 
Dala tajribasida olingan ma‟lumotlaming ishonchliligini ta‟minlash uchun 
imkoni boMsa barcha kaytariqlami bir yarusga joylashtirish maqsadga muvofiq. 
Agar barcha kaytariqlami bir yarusga joylashtirishning imkoni bo„magan 
hollarda ular iqqi yoki ko„p yarusga joylashtiriladi.Bunday hollarda har bir 
yarusning orasida kaytariqlami ajratib turuvchi ximoya yoMakchalari qoldiriladi. 
I 
II 
III 
IV 
А 
5-rasm. Tajribada qaytariqlarni joylashtirish. 
А-Yoppasiga joylashtirish,
 B- 
Tarqoq (sochma joylashtirish) 

---

45 
Himoya yo„lakchalari 0.5-1 metr kenglikda boMadi. 
Shuningdek ishlab chiqarishga tavsiya etilgan tajriba natijalari, ishlab 
chiqarish sharoitida qaytariqsiz turli tuproq iqlim sharoitida sinab ko„rilishi 
mumkin. 
Tajriba dalasida kaytariq va variantlami joylashtirishda shuningdek dalaning 
kattaligi, sug‟orish shahobchalari kengligi, paynob ariqlar kengligi va boshqalar 
xisobga olinadi. 
Tajriba dalasining katta yoki kichikligi va unung shakliga ko‟ra 
takrorlanishlami bir yarusli, ikki yarusli yoki ko‟p yarusli qilib joylashtirish 
mumkin. 

---

46 
II
III
IV
Tajriba maydonlarining katta kichikligi, uzun yoki qisqaligi va 
shakliga qarab dala tajribalarida qaytariqlar asosan uch xil usulda 
joylashtiriladi. 
1.
Bir yarusli (bir qatorga) 
2.
Ikki yarusli 
3.
Ko„p yarusli 
Tajriba maydonining eni nisbatan katta , uzunligi esa qisqa bo„lib , tuproq 
unumdorligi bir xil bo„lsa qaytariqlar bir yarusga joylashtiriladi. Tajriba maydoni 
uzun bo„lib , kengligi katta boMmagan dalalarda qaytariqlar ikki yoki ko„p 
yarusga joylashtiriladi. 
Tajribada qaytariqlar ko„p yarusga joylashtirilganda asosiy e‟tibor ilmiy 
ishning mavzusiga va o'rganilayotgan variantlarga qaratiladi. Tuproqqa har xil 
ishlov berish usullari o'rganilganda traktorlaming oson burilishi uchun yaruslar 
o„rtasida qamroq kuengligi oMchamida ma‟lum masofa ajratiladi. 
Shuningdek, bir xil variantlar bir qatorda turib qolmasligi kerak. Birinchi 
yarusdagi birinchi variantga keyingi yarusdagi birinchidan boshqa variantlar 
joylashtirilishi lozim. 
Ko„p yarusli dala tajribalarida , tajriba maydonining uzunligiga, qiyalik 
darajasiga va tuproq unumdorligiga katta ahamiyat berish maqsadga muvofiq. 
I 
II 
III 
IV