|
Ilmiy loyiha va ishchi dastur tuzish.
Ilmiy tadqiqotlar olib borishda
keyingi bosqich
ilmiy loyiha
tuzish hisoblanadi. Ilmiy ish davr talabidan kelib
chiqqan boMib, sohada mavjud boMgan muammolarni echimini topish uchun
qaratilgan boMadi. Bunda, eng avvalo, tadqiqotchi o„z oldiga ko„ygan
maqsadlami rejalashtirib,. ilmiy ishni olib borish tartibini loyihalashtiradi.
Ma‟lumki, har qanday ilmiy ishni sifatli bajarilishi uchun ma‟lum darajada
mablag
1
talab etiladi. Ta‟Iab etiladigan mablag„ning koMami ilmiy ishning
davomiyligiga, xajmiga, murakkabligiga, talab etiladigan texnika vositalari bilan
ta‟minlanish darajasiga, ishga jalb etiladigan mutaxassislar soniga va boshqa
omillarga bogMiq. Shunga ko„ra, ilmiy dasturda ilmiy ishni olib borish uchun
talab etiladigan sarf harajatlar albatta ko„rsatilishi zarur. Ilmiy loyiha quyidagi
tartibda yoziladi:
1.
ilmiy ishning dolzarbligi, maqsadi va vazifalari o„zida aks etgan qisqacha
annotatsiya;
2.
bu sohada muqaddam olib borilgan ilmiy ishlar to„g„risida qisqacha
axborot;
3.
ilmiy ish olib borilayotgan tashkilatning manzili, telefon, faks va internet
pochtasi, ijrochilar to„g„risida ma‟lumotlar;
4.
ilmiy ish bilan bogMiq sarf-harajatlar, harajatlar smetasi, ilmiy
ishning davomiyligi;
5.
ilmiy ishdan kutilayotgan natijalar va uning iqtisodiy samaradorligi
ko„rsatiladi.
Ilmiy loyiha o„z mazmuni, yo„nalishi bo„yicha tanlovga taqdim etiladi.
Taqdim etilgan loyihalar ikkita va undan ortiq ekspertlar tomonidan o„rganiladi.
Maxsus ekspert komissiyalari tomonidan istiqbolli deb topilib ijobiy baholangan
ilmiy loyihalarga moddiy mablag„ ajratiladi.
Ilmiy dastur.
Ilmiy loyiha tasdiqlanib, ilmiy ish bajarilishi uchun kerakli
mablag„ ajratilganidan keyin tadqiqotchi tomonidan ilmiy dastur tuziladi. Ilmiy
dasturda ilmiy ishni olib borish borish tartibi, uslubiyati ko„rsatiladi. Ilmiy ish ilmiy
30
dasturga qat‟iy rioya qilingan tarzda olib borilishi lozim. Ilmiy ishni sifatli
bajarilishi uchun ilmiy dastur mukammal, puxta tuzilimshi lozim.
Ilmiy dastur asosan 5 ta qismdan iborat boMib, quyidagi tartibda tuziladi :
1.
Kirish. Bu qismda mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalari yoritiladi.
2.
Adabiyotlar sharxi. Bu boMimda mavzuga oid muqaddam olib borilgan
ilmiy ishlar tahliliy tarzda yoziladi.
3.
Xo„jalikning tuproq-iqlim sharoiti va tadqiqotlar olib borish metodikasi.
Bu bobda tadqiqot dalasining tuproq sharoiti, iqlimi, tajriba olib borish uslubiyati
va tajriba sxemasi keltiriladi. Tadqiqot olib borish uslubiyatida ilmiy ishda
qoMlaniladigan har bir agrotexniq, fiziologik, agrokimyoviy, agrofizikaviy va
boshqa eksperimentlami uslubiy asoslari aniq ko„rsatilishi lozim.
4.
Kutilayotgan natijalar. Bu boMimda ilmiy ishdan kutilayotgan natimjalar,
ilmiy ishning ilmiy va g„oyaviy asoslari, iqtisodiy samaradorligi ko„rsatiladi.
5.
Foydalanilgan adabiyotlar. Bu boMimda adabiyotlar foydala-nilgan
adabiyotlaming toMiq ro„yxati keltiriladi.
Ilmiy dastur foydalanishdan oldin uslubiy va ilmiy kengashlarda ко rib
chiqilishi va tasdiqlanishi lozim.
Ilmiy ishdagi barcha jarayonlar qat‟iy dasturga amal qilgan holda olib oriladi.
Turli sabablarga ko„ra ilmiy ishda dasturga amal qilinmasa ilmiy ish buzilgan
boMadi.
Ishchi dastur ilmiy ishlarga tayyorgarlik ishlardagi oxirgi va ya un ovchi
bosqich boMib hisoblanadi. Bunda ishchi gipotezani aniqlashning turlari, uslublari
ko'rsatilgan bo„ladi. Bundan tashqari, ish rejasida tajriba o'tkazish bosqichlari,
tajriba sxemasi, tajribani o„tkazish sharoitlari, kuzatish ishlari va ulami bajarish
uslubiyati hamda tajribaning elementlari ko„rsatilgan boMadi.
Tajribani olib borish va kuzatishni bajarish jarayonida ish dasturi toMdirilib
aniqlik kiritilib berilishi mumkin.
Tajribaning ish dasturida asosan quyidagi maMumotlar, uslubiyatlar
ko„rsatilishi kerak:
A.
Tajribaning turi, kuzatishlar soni, kuzatishning olib borish uchun
o„simliklami ajratish uslubiyati.
B.
0„rganilayotgan omillar, tajriba sxemasi, o„rganish muddati, kuzatish va
tayyorgalik ishlari, tajriba maydoning tuproq iqlim sharoiti, joylashgan o„mi,
tahlillarni bajarish uslublari.
V. Barcha ko„rsatkichlar, olingan maMumotlar va statistik ishlab chiqish
uslublari va boshqalar.
Ishchi dastumi tuzishda tajriba sxemasi keltirilishi lozim boMgan asosiy
ko„rsatkichlarda biri hisoblanadi. CHunki tajribani to'g'ri olib borish,
o‟rganilayotgan omillarni samaradorligini to'g'ri baholash tajriba sxemasiga
bogMiq.
Tajriba sxemasi uslubiy jihatdan to'g'ri, mukammal tuzilishi, bunda tajriba
31
natijalariga ko'ra o'rganilayotgan variantlarga to'g'ri baho berish imkoniyati boMishi
lozim. Tajriba sxemasida o'rganilayotgan omillar bir- biridan sezilarli farq qilishi
maqsadga muvofiq. Agar o'rganilayotgan omillar bir-biridan sezilarli farq qilmasa
variantlar o'rtasida sezilarli farq kuzatilmaydi va ularga baho berish qiyinlashadi.
Shuningdek, har bir variant o'rtasidagi farqning bir xil bo'lishini ta‟minlash kerak.
Tajriba sxemasida o'rganilayotgan omillarga to'g'ri baho berishda mutloq
nazorat va nazorat variantini boMishi muhim o'rin tutadi.
Mutloq nazorat varianti (absolyutnwy kontrol) agrokimyo, sug'orish va
almashlab ekish bilan bogMiq tajribalarda variantlarga to'ri baholashda katta
ahamiyatga ega. Ya‟ni, bunday tadqiqotlarda o'rganilayotgan omil boMmagan
sharoitdagi variant mutloq nazorat hisoblanadi. Masalan, agrokimyoviy
tadqiqotlarda-mineral o'g'itlar qo'llanilmagan, sug'orish rejimi o'rganilganda
sug'orish olib borilmagan, almashlab ekish o'rganilganda monokultura va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
