Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

2 - rasm Tajriba delyankasining tuzilishi: 
a- delyankaning ximoya maydoni, A-delyankaning uchyotlar olib 
boriladigan maydoni 

---

21 
Tajriba dalasida delyankalaming to„g„ri yo„naltirish sug„orishni to„g„ri 
tashkil etish, namlik va suvdan samarali foydalanish, tuproq yeroziyasining oldini 
olish, yorugMik va quyosh energiyasidan samarali foydalanish imkonini beradi. 
Delyankalaming shakli deganda, eng avvalo, delyankaning uzunligini eniga 
nisbati tushuniladi. Delyankalar odatda kvadrat, to„g„ri to„rtburchak va 
cho„zinchoq shakllarida boMadi. Delyankalaming barcha tomonlari bir xil 
boMganda 
kvadrat shakldagi delyankalar
deb ataladi (10 x 10 yoki 5 x 5). 
Delyanka uzunligini eniga nisbati 1 dan katta, biroq 10 dan kichik boMganda 
to„g„ri to„rtburchak shaklidagi (5 x 20 yoki 4 x 20) tomonlar nisbati 10 dan yuqori 
boMganda (2.5x40 yoki 4x60) 
cho„zinchoq shakldagi delyankalar
deb ataladi. 
Ma‟lumki, eni nisbatan qisqa va uzunasiga cho„zilgan delyankalar har xil 
unumdorliklami o„z ichiga qamram oladi va tajriba variantlarini to„g„ri taqqoslash 
imkonini beradi.

---

Tajribada tomonlar nisbati 1: 10-1 : 15 tajribaning samaradorligi va 
ishonchliligi yuqori boMadi. Bu nisbatning yanada ortishi etarli ijobiy samara 
bermaydi, faqat ayrim hollarda tajriba olib borishda qulayliklar keltirishi 
mumkin, masalan, nav sinash paykallarida. 
CHo„zinchoq shakldagi delyankalar delyankalar maydoni katta boMganda 
va qiyalik maydonlarda, tuproq unumdorligi sezilarli farqlar kuzatilgan hollarda 
yaxshi samara beradi. 
Uzun delyankalaming to„g„ri to„rtburchak va kvadrat shaklidagi 
delyankalarga nisbatan asosiy kamchiligi ulaming perimetrining kattaligi 
hisoblanadi. Bunday delyankalar bilan dala tajribalari olib borish uchun katta 
oMchamdagi dala maydonlari talab etiladi. Tajriba xususuyatidan kelib chiqqan 
holda uzun delyankal orasiga himoya polosalari joylashtirilishi lozim, holbuki, bu 
hisob olib borilmaydigan himoya maydonining oMchami kvadrat va to„g„ri 
to„rtburchak shaklidagi delyankalaming himoya maydoniga nisbatan sezilarli 
darajada katta boMadi. 
Ko'pchilik statsionar dala tajribalarida delyankalaming maydoni 20 dan 200 
m
2
gacha boMib, delyankaning uzunligi eniga nisbatan 5-10 barabar yuqori 
boMadi. Katta oMchamdagi delyankalarda esa odatda ulaming uzunligi eniga 
nisbatan 10-20 barobar katta boMadi. 
Ishlab chiqarish tajribalarida variantlar oMchami ancha katta oMchamda 
boMib, barcha variantlar bir yarusda joylashtiriladi. Odatda ishlab chiqarish 
tajribalari bir takrorlanishda olib boriladi. 
Nazorat savollari 
1.
 
Tadqiqot elementlari deganda nimani tushunasiz? 
2.
 
Variant deganda nimani tushunasiz? 
3.
 
Delyanka degani nima? 
4.
 
Himoya maydoni degani nima? 
5.
 
Takrorlanish (qaytariqlar) deganda nimani tushunasiz? 
6.
 
Nazorat varianti deb nimaga aytiladi? 
7.
 
Tajriba sxemasi nima? 
8.
 
Standart variant deb nimaga aytiladi? 
0