Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

Tajribani tashldl etish. 
Ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish va to'g'ri olib 
borishda tajribani to'g'ri tashkil etish ham muhim ahamiyatga ega. Tajribani tashkil 
etish deganda - dala tanlash , dalaning o'lchamlarini 

---

hisoblash, bir xilligini aniqlash, tajriba variantlari va qaytariqlami to„g„ri 
joylashtirish singari tadbirlar tushuniladi. 
Tajribani tashkil etishda eng avvalo tajriba maydonining yon atrofidan doyimiy 
o„zgarmas ob‟ekt tanlab olinadi.Bunday ob‟ekt sifatida biron bir stalba, ko„p yillik 
daraxt, yirik harsang tosh va shunga o„xshash boshqa siljimas ob‟ektlar bo„lishi 
mumkin. Agar bunday ob‟ektlar bo„lmagan hollarda o„zgarmas ob‟ekt sifatida temir 
qaziq qoqib qo‟yiladi va har yili tajriba variantlari va takrorlanishlar shu ob‟ektga 
nisbatan joylashtiriladi. 
Tajriba variantlari va takrorlanishlami joylashtirishdan avval eng avvalo tajriba 
maydonining tiurtala tomonidan ximoya maydon ajratiladi. Dala tajribalarida 
ximoya maydon kengligi 2,4-3
,6
metrdan kam bo„lmasligi lozim. Tajriba maydoni 
avtomobil yoMlari bo„yida joylashsa, yoki tajriba maydoni atrofida ko„p yillik 
daraxtlar bo„lsa ximoya maydon kengligi ma‟lum darajada orttiriladi. Bunda yo„l 
yoqasidan tushadigan chang va boshqa zararli ta‟sirlar , ko„p yillik daraxtlaming 
soyasi hisobga olinadi. Shunga ko„ra ximoya maydon kengligi avtomobil yoMlari 
yoqalarida 5-6 metmi,, dala atrofida ko„p yillik daraxtlar o„sgan xollarda 
6
-
10
metmi tashkil etadi. 
Shuningdek har bir variantda ximoya va hisoblit mavjud.Agar har bir delyanka 
100 m
2
dan iborat bo„lsa shundan 50 m
2
hisobli maydon , 50 m
2
ximoya maydon 
tashkil etadi. Ya‟ni, 4 qatorli variantlarda delyankaning ikki yon tomonidagi egatlar 
ximoya maydon, delyankaning o„rtasida joylashgan ikkita egat hisobli maydon 
hisoblanadi. 
Tajribada takrorlanishlar tajriba maydoninning shakli , katta kichikligi, 
variantlar soniga ko„ra bir yarusli, ikki yarusli va ko„p yarusli holatda 
joylashtirilishi mumkin. 
Tajribalami tashkil etishda va tajriba maydonlarini tanlashda shuningdek ekin 
turi, nav xususiyati, o„tmishdosh ekin, sug„orish inshoatlari, transpart va boshqa 
omillar hisobga olinishi maqsadga muvofiq. 
Masalan ozuqabop em-xashak ekinlari bilan bogMiq dala tajribalari chorva 
fermalari yaqinida , sholichilik bilan bogMiq tajribalar suv bilan yaxshi 
ta‟minlangan maydonlarda olib borilishi lozim. Paxtachilikka oid dala tajribalari 
atrofiga kungaboqar va bir yillik dukkakli ekinlar eqilishi yaramaydi.Chunki bu 
ekinlar ko„sak kurti va o„rgamchakkana singari zararli xashoratlami ko„payishiga 
olib kelishi mumkin. 
Dala tajribalari tashkil etishda navlar tozaligini saqlash , bunda turli nav 
urugMarini joylashtirishda ma‟lim bir belgilangan masofani

---

saqlanishiga e‟tibor qaratilishi lozim. Ayniqsa bu holat chetdan changlanuvchi 
ekinlarga ta‟luqli. 
Nazorat savollari 
1.Ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish bosqichlari 
2.Ilmiy tadqiqot uchun mavzu tanlash 3Jilmiy 
loyixa tuzish 4.Ishchi dastur tuzish 
5.
 
Tajribani tashkil etish
1 11-bob. DALA TAJRIBASI