Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Bosh miyaning asosiy egatlari va pushtalari
Markaziy egat - sulcus centralis (Rolando) peshona bo‘lagini tepa bo‘lagidan
ajratib turadi (79-rasm). Undan oldinda markaz oldi pushtasi - gyrus precentralis
(gyrus centralis anterior – BNA) joylashadi. Markaziy egat orqasida markaz orqa
pushtasi - gyrus postcentralis (gyrus centralis posterior-BNA) joylashgan.
Yon egat (yoki yoriq) sulcus (fissura-BNA) lateralis cerebri (Sylvii) pesho-
na va tepa bo‘lagini chakka bo‘lagidan ajratib turadi (79-rasm).
Agarda yon yoriqning qirg‘oqlari kerilsa, chuqurcha (fossa lateralis cere-
bri) aniqlanadi, uning tubida orolcha (insula) joylashgan.
Tepa-ensa egati (sulcus parietooccipitalis) tepa bo‘lagini ensa bo‘lagidan
ajratib turadi.
Bosh miyaning egatlari aks-tasviri bosh qoplamlarida bosh-miya topografi-
yasi sxemasi bo‘yicha aniqlanadi (70-rasm).

---

114
Markaz oldi pushtasida harakatlantiruvchi analizatorning yadrolari joylash-
gan. Uning eng baland qismida oyoq muskullariga tegishli bo‘lgan yadrolar, eng
pastki qismida og‘iz bo‘shlig‘i, halqum va hiqildoq muskullariga tegishli bo‘lgan
yadrolar joylashgan. O‘ng tomondagi pushta tananing chap yarmidagi harakat-
lantiruvchi apparat bilan bog‘langan bo‘lsa, chap tomondagi pushta o‘ng yarmi
bilan bog‘langan bo‘ladi (uzunchoq miya yoki orqa miya piramida yo‘llarining
kesishganligi sababli).
Markaz orqa pushtasida teri analizatorlarining yadrolari joylashgan. Markaz
orqa pushtasi, xuddi markaz oldi pushtasidek tananing qarama-qarshi tomonlari
bilan bog‘langan.
BOSH MIYANING QON BILAN TA’MINLANISHI
Bosh miyaning qon bilan ta’minlanishida to‘rtta sistema – ichki uyqu va
umurtqa arteriyalari ishtirok etadi (74 va 80-rasm). Har ikkala umurtqa arteriyasi
bosh suyagi asosida qo‘shiladi va asosiy arteriyani (a. basilaris) hosil qiladi. U
esa miya ko‘prigining pastki yuzasidagi egatchada yotadi. A. basilarisdan ikkita
aa. cerebri posteriores chiqadi, a. carotis interna ning har biridan a. cerebri me-
dia, aa.cerebri anterior va a.communicans posterior chiqadi. Oxirgisi a. carotis
interna – ni a. cerebri posterior bilan tutashtiradi. Undan tashqari oldingi arteriy-
alar (aa. cerebri anteriores) orasida anastomoz (a. communicans anterior) bor.
Shunday qilib, Villiziy arteriya aylanasi (halqasi) – circulus arteriosus cerebri
(Willisii) hosil bo‘lib, u miya asosining to‘r parda osti bo‘shlig‘ida joylashadi va
ko‘ruv nervining kesishmasi oldingi qirrasidan miya ko‘prigining oldingi qirrasi-
gacha cho‘ziladi. Boshning asosidagi arteriya aylanasi turk egarini o‘rab tursa,
miya asosida esa so‘rg‘ichsimon tana, kulrang do‘mbog‘i va ko‘ruv nervi kesish-
masini o‘rab turadi (74-rasm).
Arteriya aylanasini hosil qiluvchi shoxlar ikkita asosiy tomirlar sistemasi-
ni: 1) miya po‘stlog‘i arteriyalari (80-rasm); 2) po‘stloq osti tugunlar arteriyalarini
hosil qiladi.
Miya arteriyasidan eng kattasi va amaliy jihatdan eng muhimi a. cerebri
media (boshqachasiga miyaning yon egati arteriyasi) hisoblanadi. Uning shoxlari
sohasida, boshqa sohalarga qaraganda ko‘proq qon quyilishi va emboliya bo‘lishiga
N.I.Pirogov ham e’tibor bergan.
Bosh miya venalari odatda arteriyalarni kuzatmaydi. Ikkita sistema: yuzaki
venalar sistemasi va chuqur venalar sistemasi tafovut qilinadi. Birinchisi miya
pushtalari yuzasida joylashsa, ikkinchisi miyaning chuqurida joylashadi. Ikkalasi
ham miya qattiq qobig‘ining venoz sinuslariga quyiladi. Chuqur venalar bir-biri
bilan qo‘shilishib miyaning katta venasini (v. cerebri magna) (Galeni) hosil qila-
di. U esa sinus rectusga quyiladi. Miyaning katta venasi kalta bo‘lib (o‘rtacha
hisobda 7 mm uzunlikda), qadoq tana bilan to‘rt do‘nglik orasida joylashgan.
Yuza venalar sistemasida amaliy jihatdan ahamiyatga ega bo‘lgan ikkita anas-
tomoz bor. Ulardan bittasi sinus sagittalis superiorni sinus cavernosus (yoki un-
ing shoxlari) bilan tutashtirsa, ikkinchisi sinus transversusni oldingi anastomoz
bilan tutashtiradi.

---