Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Qamishli yurt mani tuvg’on elimdi,
Bilik g’urbatda kelturg’on bilimdi.
Kelib o’ldim Saroyda she'r fidoyi
Saroyning shoiri, elning gadoyi.
Ana shu misralardagi ishoralarga suyangan holda N. Mallayev va boshqa adabiyotshunoslar Sayfi Saroyi Xorazmning shu nom bilan ataladigan qishlog’ida tug’ilagan bo’Isa kerak, degan fikrni o’rtaga tashlaydi (Mallayev N. o’zbek adabiyoti tarixi. T., 1976, 255-bet).

Jahonning fayz-u shukuhi, ko’rki va tarovati ham o’sha oy yuzli, sarv qomat, zulfi rayhon, kiprigi o’q yor borligi uchun.Aks holda bularning hammasi, ya'ni dunyoning borligi mazmunsizdir. Sayfi Saroyi qalamidan ruh olib, qizg’in harakat qiluvchi oshiqning atrof-muhit, uning voqea-hodisalariga nigohi mana shunday. Shu tufayli Sayfi Saroyining nomi tabarruk, asarlari tildan tushmay keladi. Biroq shoir asarlarida harakat qiluvchi kuyunchak qahramon—oshiqning holati, kayfiyati birday ko’tarinki emas. Ba'zan u norozi qiyofada, yoridan shikoyat qiluvchi kayfiyatda ham namoyon bo’ladi. o’shanday ruhiyatdagi yor o’z ma'shuqasiga murojaat etadi, uni insofga chaqiradi. Alo, ey dilbari manzur, bu ko’rkingga bo’lib nmg’rur, Ko’ngulIar qilmag’il ranjur, kechar bu xusn davroni. Bu muddatni g’animat bil, bu fursatda vafolar qil, Bu izzat birla bo'1 ko’p yil, xaloyiqning sevar joni

(Sayil Saroyi, 14-bet)
Yor ishvalarini ko’rgan, dunyo va uning nayranglari xususida tasawuri tobora boyigan oshiqning o’z ma'shuqasiga munosabati voqealar rivoji davomida ancha dadillashadi. Endilikda oshiqning ma'shuqasiga murojaatida nasihat o’rnini ginaxonlik, uni bevafolikda ayblash egallay boshlaydi. Shoir satrlaridagi norozilik ruhiyasining qamrov doirasi ham kengayib, ijtimoiy mohiyat kasb eta boshlaydi. Uning qalamidan chiqqan adabiy parchalarga ijodkor yashagan zamon voqealari nuqtai nazaridan qaraydigan kitobxon misralardagi zorlanish, shikoyat ohanglari ikki shaxs: oshiq va ma'shuqa o’rtasidagina sodir bo’ladigan voqea bo’lmay, balki minglab, millionlab kishilar ohu fig’oni ekanligini osonlikcha his etadi.