P h aydarova

amniotalar 
deb ataladi, 
embrional rivojlanish davrida murtak pardasini hosil qilmay- 
digan tuban umurtqalilar (to‘garak og‘izlilar, baliqlar va suvda 
ham quruqlikda yashovchilar) esa 
anamniyalar 
deb ataladi.
Laboratoriya mashg‘ulotida o ‘rganish uchun tayyorlangan 
kaltakesakni yorib, ichki tuzilishini kuzatishdan oldin tashqi 
tuzilishi bilan tanishib, gavdasining bo‘limlarga b o ‘linishiga, 
ya’ni bosh, bo'yin, tana, dum va oldingi hamda orqa oyoqla­
riga e ’tibor bering. Terisini tekshirganda unga xarakterli belgi- 
laridan bo‘lgan muguz tangachalarini ko‘zdan kechiring. Bo- 
shida ko‘zlarini joylashishi, ularni tashqi tuzilishiga hamda 
burun va quloq teshiklarining joylashishiga e ’tibor bering. Pinset 
bilan kaltakesakning og‘zini ochib, tishlari, uchi ikkiga ajral­
gan yupqa tilini qarab o ‘rganing. Kaltakesak tilini pinset bilan 
oldingi tomonga cho‘zib torting va uning tubidagi nafas teshi­
gi - xoanalarni, hiqildoqni, orqarog‘ida esa qizilo‘ngach 
teshigini toping. Gavdasi bilan dum qismlarining chegarasida 
joylashgan kloaka teshigini toping. Kaltakesakning oyoqlarini 
ko‘zdan kechiring va uning oyog‘i quruqlikda yashovchi boshqa 
umurtqali hayvonlar oyog‘i singari tuzilganligiga, barmoqlari 
uchida tirnoqlari borligiga e ’tibor bering. Son qismining o$J.ki 
tomonidagi shoxsimon bo‘rtmachalarga o‘mashgan qator teshik- 
chalarni qorin tom ondan izlab toping, bu teshiklar — son 
teshiklaridir.
109

---

Tashqi tuzilishi. 
K altakesaklarning gavdasi aniq 
bosh,
bo‘yin, tana, dum 
va 
juft oldingi 
ham da 
orqa oyoqlarga
b o ‘linadi (61-rasm).
61-rasm. Ildam kaltakesakning tashqi ko'rinishi.
Kaltakesaklarning terisi (barcha sudralib yuruvchilardagi 
kabi) shox tangachalar bilan qoplangan b o ‘lib, ular shakl ji- 
h atidan turli-tumandir, hatto bir hayvon gavdasining turli joy- 
larida tangachalar turlicha shaklda b o ‘ladi. Kaltakesakning 
boshi m a’lum shaklga ega b o ‘lmagan mayda tangachali. Biroq 
b a ’zi bir kaltakesaklarning boshi qat’iy bir tartibdagi yirik- 
yirik qalqonchalar bilan qoplangan.
Tum shuqning uchida bir juft